Το λατρευτικό σπήλαιο στις Χελιδωνιές ανάμεσα στην Πραισό και τη Μαρωνιά Σητείας

Σε κοντινή απόσταση από την όχθη το ποταμού Παντέλη ή Σανταλοπόταμου πάνω σε ένα δυσπρόσιτο και βραχώδες λόφο μιας περιοχής που ονομάζεται Χελιδονιές ή Σκάλες, με προσβάσεις τόσο από την Πραισό όσο και από τη Μαρωνιά Σητείας, βρίσκεται ένα σπήλαιο με ξεχωριστό αρχαιολογικό ενδιαφέρον.

Όπως αναφέρει ο Paul Faure, στο βιβλίο του για τα ιερά σπήλαια της Κρήτης, το 1901 οι ανασκαφές στο εσωτερικό του έφεραν στο φως διάφορα φαιά και καστανόχρωμα νεολιθικά όστρακα.

Η είσοδο του σπηλαίου, πλάτους 4 μέτρων και ύψους 2,50 μέτρων, είναι προσανατολισμένη προς τα δυτικά και χωρίζεται στα δύο από ένα σπασμένο χοντρό, φυσικό, στύλο.

Για να περάσει ωστόσο κανείς στα ενδότερα της σπηλιάς πρέπει να σκύψει και να συρθεί κάτω από το μαυρισμένο, ακανθωτό από σταλακτίτες, θόλο σε μια διαδρομή περίπου 15 μέτρων. Μάλιστα φαίνεται πως τα τελευταία χρόνια η είσοδος μέσα στο σπήλαιο έγινε ακόμα δυσκολότερη λόγω κατολισθήσεων.

Όσοι πάντως κατάφεραν να μπουν μέσα περιγράφουν πως βλέπουν ένα βραχύ διάδρομο 3 μέτρων και μια αίθουσα με διάμετρο 5 μέτρα.

Οι μικροί φαλλικοί γεωλογικοί σχηματισμοί, που έφραζαν την είσοδο, είχαν πει στον Paul Faure κάτοικοι της Νέας Πραισού πως ανατινάχθηκαν με δυναμίτη από στρατιώτες που είχαν κρυφτεί εκεί το 1944.

Ο ίδιος περιγράφει πως από τις δοκιμαστικές ανασκαφές που είχαν γίνει παλαιότερα επιβεβαιώθηκε πως το σπήλαιο αυτό δεχόταν πολλούς επισκέπτες κατά τη Νεολιθική και Πρωτομινωική περίοδο, σποραδικούς κατά τη Μεσομινωική ΙΙΙ καθώς και κατά την Υστερομινωική.

Γνώρισε επίσης έντονη κίνηση στους Γεωμετρικούς χρόνους όπως βεβαιώνουν τα ωραία πήλινα σκεύη, διακοσμημένα με παραστάσεις ζώων, που εντοπίστηκαν.

Στο σπήλαιο βρέθηκαν και ανθρώπινα οστά, που ίσως χρονολογούνται σε ακόμα προγενέστερες περιόδους.

Οι ανασκαφές που ακολούθησαν από τους Ν. Παπαδάκη και B. Rutkowski επιβεβαίωσαν ότι το σπήλαιο στη θέση Σκάλες χρησιμοποιήθηκε πιθανόν για τη λατρεία γυναικείας θεότητας, κάποιας νύμφης ή της θεάς Αρτέμιδας που οι κάτοικοι της Αρχαίας Πραισού τιμούσαν ιδιαίτερα, από τον 13^ο-8^ο αιώνα π. Χ.

Στη βάση του λόφου όπου βλέπουμε το σπήλαιο και κατηφορίζοντας από τη δεύτερη Ακρόπολη της Πραισού συναντάμε κάτι πολύ ενδιαφέρον. Διακρίνονται λαξεύσεις πάνω σε βράχο, που στέκει στην μια άκρη του ποταμού Παντέλη. Είναι ξεκάθαρο πως εκεί είχαν φτιάξει ξύλινη γέφυρα που τη στήριζαν στο βράχο και περνούσε μέχρι την απέναντι άκρη ώστε να μπορούν το χειμώνα οι κάτοικοι της Αρχαίας Πραισού να περνούν με ασφάλεια το ποτάμι, τόσο εκείνοι όσο και τα ζώα τους.

Λίγο πιο πάνω από τις λαξεύσεις φαίνεται πως είχαν κόψει κι ένα μεγάλο κομμάτι άλλου βράχου για να σχηματίσουν το μονοπάτι ενώ όπου δεν υπήρχαν βράχοι έφτιαξαν εκείνοι πέτρινο μονοπάτι, ίχνη του οποίου βλέπουμε ακόμα.

Στον Αρχαιολογικό Χώρο της Πραισού-Ο τόπος των Ετεοκρητών

Ο υπόγειος λαξευτός θάλαμος στην Ακρόπολη Α της Αρχαίας Πραισού και η λατρεία της θεάς Κυβέλης