Κολέβδα: Το αυτοσχέδιο ποτήρι των παλιών βοσκών και Κρητικών επαναστατών από όρχεις κριού

 

Σε μια από τις προθήκες της Δημοτικής Πινακοθήκης Μαλεβιζίου, στην Τύλισο, όπου πραγματοποιείται η έκθεση «Των Αντρειωμένων τ’ Άρματα», είδαμε μεταξύ των αντικειμένων που είχαν πάντα στο σακούλι τους οι αγωνιστές των Κρητικών Επαναστάσεων και μια Κολέβδα.

Η αλήθεια είναι πως αν δεν μας εξηγούσε ο συλλέκτης Ευτύχης Τζιρτζιλάκης, περί τίνος πρόκειται και ποια ήταν η χρήση της, δύσκολα θα μπορούσαμε να σκεφτούμε. Κι ακόμα πιο δύσκολα θα μπορούσαμε να προσδιορίσουμε το υλικό από το οποίο ήταν φτιαγμένη.

Η κολέβδα, λοιπόν, ήταν το ποτήρι των αγωνιστών, ένα εύκαμπτο και αύθραστο αντικείμενο φτιαγμένο από το δέρμα των όρχεων του κριού. Λόγω της χρηστικότητας του ήταν ανάμεσα στα αντικείμενα που είχαν παλιά και οι βοσκοί της Κρήτης.

Στο συλλεκτικό και επετειακό τόμο που έγραψε ο Ευτύχης Τζιρτζιλάκης με αφορμή την έκθεση με τίτλο: « Αντρειωμένων τ’ Άρματα-Όπλα και εφόδια των Κρητικών στην Επανάσταση του 1821» διαβάζουμε πως ο Γιάννης Μαυρακάκης στα «Ποιμενικά της Δυτικής Κρήτης» αναφέρει πως "η κολέβδα ήτο μικρά θήκη που γινόταν από ξυρισμένο και ενίοτε γναμένο δέρμα του όρχεος του βαρβατόκριγιου συνήθως ή του τράγου και εχρησίμευε στο βοσκό ως ποτήρι για να αντλήσει νερό από στέρνα ή πηγάδι και για να πιεί γάλα, αφού αρμέξει σ' αυτή κανένα αιγοπρόβατο ή αφού τη γεμίση από το αρμεγάρι. Αυτή τη φούσκα χρησιμοποιούσαν οι βοσκοί μας και ως καπνοσακούλα".

Όπως μας εξήγησε ο κ. Τζιρτζιλάκης, αν το πηγάδι και η στέρνα είχαν βάθος και δεν έφταναν να γεμίσουν την κολέβδα με νερό μόνο με το χέρι τους χρησιμοποιούσαν ως σχοινί, για να μπορέσουν να φτάσουν το νερό, το μακρύ ζωνάρι τους, το οποίο έδεναν στην άκρη της κολέβδας και λειτουργούσε έτσι ως σχοινί.

Ο Ξανθουδίδης εκτιμά πως η λέξη κολέβδα προέρχεται από το αρχαίο ουσιαστικό κολεός που σημαίνει θήκη και θηκάρι και είναι, πιθανώς, παραφθορά του τύπου κολεϊδα.

Την κολέβδα τη χρησιμοποιούσαν παλιά στην Κρήτη γιατί το δέρμα από τους όρχεις είναι ένα φυσικό σακουλάκι, χωρίς ραφές κι έτσι δεν μπορούσε να έχει διαρροές. Επίσης διπλώνει εύκολα και είναι ελαφρύ για να το μεταφέρεις.

Τα μεταλλικά σκεύη ήταν πολυτέλεια εκείνες τις εποχές συνεπώς η κολέβδα έκανε τη δουλειά της και με το παραπάνω.

Αν τώρα ο επαναστάτης Κρητικός δεν είχε μαζί του κολέβδα και ήθελε να πιεί νερό η μόνη εναλλακτική για να βγάλει νερό από το πηγάδι ήταν να δέσει το στιβάνι του με το ζωνάρι του και να αντλήσει με αυτό νερό. Όταν διψάς πολύ παραμερίζεις κάθε αναστολή, που υπό φυσιολογικές συνθήκες θα είχες.