Το Δεσποτικό του Μητροπολίτη Κρήτης Τιμόθεου Βενέρη στο Μαρουλά Ρεθύμνου και η ιστορία του

 

Μια από τις πιο εντυπωσιακές εξώθυρες στον Οικισμό του Μαρουλά είναι αυτή της πάλαι ποτέ εξοχικής κατοικίας που διατηρούσε στην περιοχή ο Μητροπολίτης Κρήτης Τιμόθεος B', κατά κόσμον Ιωάννης Βενέρης.

Παρά την απουσία συντήρησης εντυπωσιάσει με την κατασκευή της όπως και το παραμελημένο σήμερα εσωτερικό του κτίσματος.

Ωραία πέτρινα θυρώματα, κτίρια σε διάφορα επίπεδα και μια χορταριασμένη αυλή, με βοτσαλωτό δάπεδο, παραμένουν ζωντανά για να μας θυμίζουν την αίγλη αυτής της κατοικίας.

Ποια ήταν όμως η σχέση του Τιμόθεου Βενέρη με το Μαρουλά;

Αναλυτικές λεπτομέρειες γι' αυτήν μας προσφέρει ο Ηλίας Ν. Κοπανάκης στο βιβλίο του "Μαρουλάς Ρεθύμνου-Αναψηλάφηση μιας μακραίωνης πορείας στο χρόνο".

Η ζωή του Μητροπολίτη

Ο Ιωάννης Βενέρης, λοιπόν, γεννήθηκε το 1876 στο Ηράκλειο και το  1895 μετέβη στην τσαρική Μόσχα για σπουδές.

Διετέλεσε Επίσκοπος Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου επί σειρά ετών (1916-1934) και στη συνέχεια εξελέγη 72ος Μητροπολίτης Κρήτης (1934-1941), καθώς διαδέχθηκε τον Μητροπολίτη Τίτο Ζωγραφίδη.

Και στις δύο θέσεις απ’ τις οποίες υπηρέτησε την Εκκλησία της Κρήτης, άφησε ανεξίτηλη τη σφραγίδα της προσωπικότητάς του.

Το 1941 παύθηκε των καθηκόντων του και χαρακτηρίστηκε έκπτωτος, με απόφαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Η  παύση του δε φαίνεται ασύνδετη με τις ιδεολογικές του επιλογές, που εκπορεύονταν απ’ τον θαυμασμό του στον Γερμανικό ιδεαλισμό και την ευθυγράμμισή του με τις πολιτικές  αντανακλάσεις αυτού του ρεύματος.

Επιπλέον, φαίνεται να έδρασε ενεργητικά, ολόκληρο το διάστημα πριν την κατάληψη της Κρήτης από τους Γερμανούς.

Αργότερα, μετά την παύση του, αποσύρθηκε στη Μονή Αγκαράθου όπου πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Εκεί απεβίωσε ως απλός μοναχός.

Ο Τιμόθεος ήταν δυναμική προσωπικότητα, σπουδαίος ομιλητής, γλωσσομαθής, διανοούμενος, αεικίνητος και εργατικός, λάτρης της ιστορίας και αξιόλογος συγγραφέας.

Το σύγγραμμα του, «Το Αρκάδι δια των Αιώνων», θεωρείται η «Χρυσή Βίβλος» του Αρκαδικού δράματος. Υπήρξε επίσης, συνεργάτης της Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας.

Η δεσποτική του κατοικία στο Μαρουλά

Η αγορά του οικοπέδου για την ανέγερση της Δεσποτικής παραθεριστικής του κατοικίας, πρέπει να έγινε αμέσως μετά την ανάληψη των καθηκόντων του ως νέος μητροπολίτης, δηλαδή στα τέλη της δεκαετίας του 1920.

Προγενέστερα, είχε προχωρήσει στην αγορά άλλου σπιτιού στον Μαρουλά, στη συνοικία των Κατσουλιανών, το οποίο διατήρησε και αφότου έχτισε το Δεσποτικό.

Να σημειώσουμε εδώ, ότι στο οικόπεδο προϋπήρχαν παλιά (ενδεχομένως ενετικά) ισόγεια κτίσματα στα οποία διέμεναν μία μητέρα με το γιο της, οι οποίοι είχαν το επίθετο Παπαγιαννάκης.

Το λεγόμενο Δεσποτικό στον Μαρουλά είναι το κτίριο όπου παραθέριζε ο επίσκοπος Τιμόθεος Βενέρης.

Πρόκειται για ιδιόκτητο οίκημα που περιελάμβανε πλήθος κατοικιών. Ο Τιμόθεος διέμενε στη βόρεια κατοικία, ενώ η νεότερη εξ αυτών, στο νότιο τομέα του συγκροτήματος, ήταν η παραθεριστική κατοικία του αδερφού του Ανδρέα.

Στο μέσον του οικοπέδου κατασκευάστηκε σύγχρονο, για τις προδιαγραφές της εποχής εκείνης, ελαιοτριβείο, με πλάστιγγα (ζυγαριά) και δυνατότητα να γυρίζουν τα μυλαράκια με τη δύναμη ζώων και όχι ανθρώπων.

 Στα ισόγεια των κατοικιών υπήρχαν αποθηκευτικοί χώροι για τρόφιμα, ξύλα κτλ. και χώροι σταυλισμού των μεταφορικών ζώων.

Εντός του οικοπέδου, στα σώχωρα, διαμορφώθηκε πλούσιος κήπος με δέντρα και καλλωπιστικά φυτά, πολλά απ’ τα οποία ήταν άγνωστα στους κατοίκους  του χωριού.

Οπωροφόρα δέντρα, μποστάνια, ένα-δυο κυπαρίσσια, πολύχρωμες βοκαμβίλιες και άλλα πολλά, συνέθεταν μια παραδεισένια εικόνα από χρώματα κι αρώματα, ενώ το κελάηδημα των πουλιών ολοκλήρωνε το όμορφο σκηνικό.

Λέγεται ότι πολλά απ’ τα είδη αυτά, ήρθαν για πρώτη φορά τότε στο χωριό. Όλα αυτά τα έκλεινε εντός του ένας υψηλός πέτρινος περίβολος όπου κατά μήκος του χείλους του, τοποθετήθηκαν πολύχρωμα κομμάτια γυαλιού, προφανώς για την αποτροπή κλεπτών, και ανά ορισμένα διαστήματα μικρά φαναράκια.

Η τοξωτή διαμόρφωση της εισόδου του συγκροτήματος βρίσκεται στην νότια - νοτιοανατολική πλευρά του. Εκεί ανεγέρθη μεγαλοπρεπής πόρτα ενετικής τεχνοτροπίας.

Ο Τιμόθεος συνέχισε να επισκέπτεται συχνά την εξοχική του κατοικία στον Μαρουλά, ακόμη και μετά το 1934, αφότου έγινε Μητροπολίτης Κρήτης και εγκαταστάθηκε στο Ηράκλειο.

Ο ίδιος, αξίζει να τονιστεί, δημιούργησε φιλικές σχέσεις με τους κατοίκους του Μαρουλά, ενώ ο αδερφός του σύναψε  κουμπαριές με κάποιους απ’ αυτούς, όπως για παράδειγμα με το γείτονά του Στυλιανό Ανωμεριανάκη.

Τα χρόνια της παρουσίας του στο χωριό, ο Τιμόθεος παρέστη σε πλήθος μυστηρίων (γάμοι, βαπτίσεις κτλ.).

Επιπλέον, είναι γνωστό ότι έκανε και αρκετές χειροτονίες νέων ιερέων στην εκκλησία του Χριστού, στη βορειοανατολική είσοδο του χωριού. Η σχέση του Τιμόθεου με το Μαρουλά ήταν σχέση αγάπης. Δεν ήταν απλώς ένας επισκέπτης.

Επίσης, η έλευσή του ήταν η αιτία να χαραχθεί και να δημιουργηθεί ο πρώτος αμαξωτός δρόμος για τον Μαρουλά μέσω Τσεσμέ, κι έτσι «του Μαρουλά η στράτα» να γίνει λιγάκι πιο βατή.

Το αμάξι του Τιμόθεου ήταν το πρώτο που κύλησε τις ρόδες του μέχρι τον Μαρουλά, γύρω στα 1929. Επιστάτης του έργου ήταν ο Λαγκουβάρδος, τις πέτρες τις κουβαλούσανε με το κάρο, για τις ανάγκες είχαν μια φοράδα που τους βοηθούσε και την είχαν ονοματίσει Λώρα, ενώ την τελική επιφάνεια την διαμόρφωνε οδοστρωτήρας, το λεγόμενο «βαποράκι», που λειτουργούσε με καύση ξύλων.

Στον Καθεδρικό Ιερό ναό του Σωτήρος Χριστού, σώζεται ακόμη η αφιερωματική εικόνα της Θεοτόκου, στην κάτω δεξιά γωνία της οποίας διαβάζουμε:

«Αφιέρωμα του Θεοφ. Επισκόπου Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου

Τιμοθέου Βενέρη 1927»

Το Δεσποτικό και οι πρόσφυγες

Απ’ την ώρα που έγινε γνωστή η παύση του Βενέρη από Μητροπολίτη Κρήτης, το κτίριο εισήλθε σε φάση εγκατάλειψης. Ουσιαστικά πέρασε στην ιδιοκτησία του Δημοσίου. Τα κτίρια άρχισαν να ερημώνουν και τα σώχωρα να γεμίζουν βάτους και αγριόχορτα.

Ο Βενέρης ως Επίσκοπος της περιοχής, την εποχή της εγκατάστασης των μικρασιατών προσφύγων στο Ρέθυμνο, διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην αποκατάστασή τους.

Όταν σε σύσκεψη στην Νομαρχία Ρεθύμνου αναζητούσαν κατάλληλο χώρο ώστε να διανεμηθούν οι πρόσφυγες απ’ την πόλη του Ρεθύμνου προς τα χωριά, εκείνος φαίνεται ότι πρότεινε τη λύση του Μαρουλά .

Να σημειώσουμε εδώ, ότι ο Επίσκοπος Τιμόθεος ήδη ήταν «κάτοικος» του Μαρουλά. Καθώς γνώριζε το χωριό, μπορούμε να υποθέσουμε ότι ήταν εκείνος που ενδεχομένως πρότεινε αυτήν την λύση. Ήταν η έγνοια του Δεσπότη της περιοχής να «περιθάλψει» τους κατατρεγμένους, να μη κλείσει την πόρτα στους παρείσακτους, φοβούμενος μη του λερώσουν την αυλή του.

Εξάλλου, ήδη απ’ τις πρώτες ημέρες άφιξης προσφύγων στο Ρέθυμνο με πρωτοβουλία του Επισκόπου συστάθηκε Επιτροπή Περιθάλψεως Προσφύγων με σκοπό την στήριξή τους .

Το Δεσποτικό του Μαρουλά, η θερινή κατοικία του Βενέρη έγινε, μετά τη γερμανοκατοχή και το θάνατο του ιδιοκτήτη του, κατοικία για δύο οικογένειες προσφύγων, ως μεταθανάτιο ίσως επιστέγασμα της προσφοράς του Βενέρη προς τους πρόσφυγες.

(Οι πληροφορίες αντλήθηκαν από το βιβλίο του Ηλία Ν. Κοπανάκη "Μαρουλάς Ρεθύμνου-Αναψηλάφηση μιας μακραίωνης πορείας στο χρόνο", Ρέθυμνο 2011)