Αμνάτος Ρεθύμνου: Σταμάτησε ο χρόνος χωρίς να φθείρει την ομορφιά της

 

H  Αμνάτος βρίσκεται σε απόσταση μόλις δύο χιλιομέτρων από την ιστορική Μονή Αρκαδίου στο Ρέθυμνο.Είναι ένα χωριό περιστοιχισμένο από πλούσιες φυσικές ομορφιές, με άπλετη θέα προς το Κρητικό Πέλαγος και τον Ψηλορείτη.

Περπατώντας τα στενά δρομάκια του νιώθεις το χρόνο να έχει σταματήσει και ταξιδεύεις σε ξεχασμένες εποχές. Καμαρόσπιτα, αρχοντικά, περίτεχνα θυρώματα, ψηλοί τοίχοι που κρύβουν τις αυλές και λουλούδια στους δρόμους δημιουργούν μια εικόνα ξεχωριστή.

Ήταν η αρχαία Τριπόδω;

Ο περιηγητής Sieber ταυτίζει την Αμνάτο με την αρχαία πόλη Τριπόδω, η ύπαρξη της οποίας αμφισβητείται .

Ωστόσο οι εκτεταμένοι λιθοσωροί και οι πυκνές επιφανειακές συγκεντρώσεις ελληνορωμαϊκών και κυρίως βυζαντινών οστράκων στο λόφο «Ελληνικά» ή «Περισσάκια» επιβεβαιώνουν την εντατική κατοίκηση της περιοχής, τουλάχιστον κατά τους χρόνους αυτούς.

Στην κορυφή και στο νοτιοανατολικό πρανές του ίδιου λόφου είναι ακόμη και σήμερα ορατά κάποια αρχιτεκτονικά κατάλοιπα καθώς και ελάχιστοι, κατεστραμμένοι και συλημένοι, κιβωτιόσχημοι και λαξευτοί τάφοι των ελληνορωμαϊκών, πιθανότατα, χρόνων.

Οι Hood, Warren και Cadogan που επισκέφθηκαν τα «Περισσάκια» στις 22 Αυγούστου 1962 εντόπισαν στο πλάτωμα του λόφου διάφορα ευρήματα τα οποία ερμήνευσαν ως πιθανές ενδείξεις ύπαρξης ιερού.

Όταν, λίγα χρόνια μετά, ο Sanders αναζήτησε τα παραπάνω αρχαία λείψανα, αυτά είχαν ήδη καταστραφεί από την καλλιέργεια, τη συνεχή απόσπαση οικοδομικού υλικού και τις αλλεπάλληλες συλήσεις.

Βυζαντινοί χρόνοι και Ενετοκρατία

Πληροφορίες για τον οικισμό κατά την πρώιμη βυζαντινή εποχή δεν υπάρχουν. Οι πρώτες αναφορές σε αυτόν απαντούν στις απογραφές των Barozzi (1577), Καστροφύλακα (1583) και Basilicata (1630).

Η πιθανότητα, όμως, να είναι το τοπωνύμιό του προελληνικό, σε συνδυασμό με την ισχυρή παρουσία των ελληνορωμαϊκών και βυζαντινών καταλοίπων στα «Περισσάκια», οδηγούν στην υπόθεση ότι η περιοχή κατοικείται συνεχώς από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.

Κατά τη Β΄ Βυζαντινή περίοδο (961-1204) αναπτύχθηκε, στις βόρειες παρυφές του σημερινού χωριού, ο μικρός οικισμός του Αγίου Ιωάννη Αμνάτου.

Με την πάροδο του χρόνου, δημιουργήθηκε στα νότια, στη φυσικά οχυρωμένη θέση «Σκάλωμα», ένας ακόμη αμυντικός οικισμός που ενσωματώθηκε στον προηγούμενο. Το τμήμα αυτό με τον έντονα οχυρωματικό χαρακτήρα αποτέλεσε τον πυρήνα της νεότερης Αμνάτου, με τη φρουριακή διαμόρφωση και τον κυκλοτερή, εσωστρεφή σχεδιασμό της.

Γυριστοί στενοί δρομίσκοι χωρίς ορατότητα, φαινομενικά αδιέξοδοι σε αυτόν που δεν ξέρει, συνθέτουν ένα δαιδαλώδες ρυμοτομικό σχέδιο που οργανώνεται σε δεκατέσσερις οικιστικές μονάδες με ισόγεια σπίτια που, καθώς είναι σχεδόν αλληλένδετα μεταξύ τους, διασφάλιζαν την άλλοτε ζωτικής σημασίας μυστική επικοινωνία των κατοίκων.

Η είσοδος στον οικισμό γινόταν από βόρεια μέσω της «Ξυλόπορτας», ελάχιστα ίχνη της οποίας σώζονται σήμερα.Στο νότιο τμήμα του οικισμού διακρίνονται ακόμη τα λείψανα ενός κατακρημνισμένου μεσαιωνικού πύργου.

Λίγο βορειότερα, στο διάβα της σημερινής οδού Αρκαδίου, βρίσκεται ένα «καστρόσπιτο» με στενόμακρες πολεμίστρες στην πρόσοψή του .Ο τόπος είναι όμως και φυσικά οχυρός, ειδικότερα στα ανατολικά, όπου προστατεύεται από την απόκρημνη πλαγιά του Αράμνου. Εκεί υπήρχε, σύμφωνα με τους ντόπιους, μυστική (δι)έξοδος διαφυγής προς τα ορεινά .

Ο οχυρωματικός χαρακτήρας της Αμνάτου εντυπωσίασε τον Λατίνο αρχιεπίσκοπο Αθηνών L. Petit (1912-1926), ο οποίος ασχολήθηκε με τη βιογραφία του Αγίου Ιωάννη του Ξένου, που δραστηριοποιήθηκε στην περιοχή στα μέσα περίπου του 10ου αιώνα.

Ο Petit, λοιπόν, αναφέρει ότι «μετά το χωριό Πηγή, ο Άγιος κατευθύνθηκε προς τα Ανατολικά, προς τα πιο κοντινά γειτονικά μέρη του Οχυρού της Αμνάτου που είχε 270 κατοίκους».

Στο χωριό υπήρχε βυζαντινός ναός που, σύμφωνα με την προφορική παράδοση, ήταν αφιερωμένος στον Άγιο Ιωάννη.Ο ναός καταστράφηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, αφήνοντας ως μοναδικό μάρτυρα της ύπαρξής του το τοπωνύμιο «Συνοικία του Άη Γιάννη».

Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των κατοίκων, στα τέλη της δεκαετίας του 1930, ο δάσκαλος Ιωάννης Κανακάκης, παρακινημένος από όραμα, έσκαψε πρόχειρα το οικόπεδο που είχε παραχωρήσει η Μονή Αρκαδίου στο χωριό για την ανέγερση σχολείου. Οι παλαιότεροι θυμούνται ότι στη νότια πλευρά του οικοπέδου η πρόχειρη αυτή εκσκαφή αποκάλυψε τα αρχιτεκτονικά λείψανα μιας δίκλιτης εκκλησίας, την Αγία της Τράπεζα, κάποια λατρευτικά και λειτουργικά σκεύη, που σήμερα έχουν πια χαθεί, καθώς και το σκελετό ενός καθήμενου νεκρού, πρακτική που παραπέμπει σε ενταφιασμό επισκόπου.

Η παραπάνω μαρτυρία δημιουργεί έναν ρομαντικό συνειρμό με όσα γράφει στην Descriptio insulae Cretae (1417) ο Φλωρεντινός μοναχός και λόγιος Chr. Buondelmonti σχετικά με την επίσκεψή του σε μια επισκοπική εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη, που συνάντησε στο δρόμο του προς τον Ψηλορείτη, και στην οποία είχε ενταφιαστεί, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει, κάποιος επίσκοπος

Σήμερα στο χώρο υψώνεται η σύγχρονη εκκλησία του Αγίου Ιωάννη που εγκαινιάστηκε το 1973 και που για την ανοικοδόμησή της καθαιρέθηκαν, από άγνοια, τα κατάλοιπα του παλαιότερου ναού.

Νοτιοδυτικά της εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη, στην πλατεία του «Βελανιδέ», υψώνεται, στεντόρειος και συνάμα βουβός μάρτυρας της ιστορίας του τόπου, η φημισμένη «Πύλη της Αμνάτου» .

Νοτιοδυτικά της πύλης βρίσκεται η μονόκλιτη εκκλησία της Αγίας Μαρίνας με τις ασβεστωμένες σήμερα τοιχογραφίες της μάρτυρας και αυτή της βενετσιάνικης Αμνάτου, όπως και οι περισσότερες από τις κατοικίες της, με τους θόλους, τις περίτεχνες καμινάδες, τα πέτρινα φουρούσια και τις χαρακτηριστικές πετρόκτιστες καμάρες .

Στην εκκλησία της Αγίας Μαρίνας κατέφυγαν, όπως μας πληροφορεί ο Μαρίνος Τζάνες Μπουνιαλής στο έμμετρο χρονικό «Διήγησις διά στίχων του δεινού Κρητικού Πολέμου» (1645-1669), οι «καλογράδες» από το κοντινό μοναστήρι του Μερκούρη για να γλιτώσουν από τους Τούρκους .

Στα χρόνια της Ενετοκρατίας ιδρύθηκε στην περιοχή του Αράμνου ελληνικό σχολείο, γνωστό ως «Σχολή Αρκαδίου», που καταστράφηκε το 1866. Εκεί φοίτησαν μοναχοί της ομώνυμης Ιεράς Μονής και παιδιά από τα γύρω χωριά. Το σχολείο επαναλειτούργησε στην συνοικία του Άη Γιάννη μετά το 1878.

Στην Τουρκοκρατία

Μεγάλη ήταν η συμβολή των κατοίκων της Αμνάτου στην επανάσταση του 1866 και στο ολοκαύτωμα του Αρκαδίου, και για το λόγο αυτό οι Τούρκοι κατέκαψαν το χωριό.

Από την έκρηξη της πυριτιδαποθήκης του Αρκαδίου σώθηκε μονάχα η αμνατσανή Ελένη Λουκάκη ή Σφακιαναντώναινα, μικρό παιδί τότε, η οποία μετέφερε στις επόμενες γενιές τις εναγώνιες στιγμές της ηρωικής αυτοθυσίας.

Στην ιστορία πέρασε και η Χαρίκλεια Δασκαλάκη ή Δασκαλοχαρίκλεια η ψυχή της άμυνας του Αρκαδίου, που έχασε στον Κρητικό Aγώνα και τους τρεις γιους της. Προτομή της έχει στηθεί στην πλατεία του χωριού.

Οι Τούρκοι κατακτητές κατέλαβαν τα βενετσιάνικα σπίτια της Αμνάτου και η πάλαι ποτέ βενετσιάνικη συνοικία μετονομάστηκε σε «Κονάκια» ή «Αγαδικά».

Πλάι στο μεσαιωνικό πύργο, με το οικοδομικό υλικό του, χτίστηκε τζαμί που αργότερα μετατράπηκε σε κατοικία. Το 1834 ο Άγγλος περιηγητής R. Pashley, ερχόμενος από το Αρκάδι στην Αμνάτο, αντίκρισε τον μιναρέ που υψωνόταν πάνω από τις στέγες των σπιτιών τα οποία κατοικούνταν, όπως ο ίδιος αναφέρει, κυρίως από μωαμεθανούς.

Ο Pashley, διασχίζοντας την Αμνάτο, συνάντησε αρκετά βενετσιάνικα σπίτια και εντυπωσιάστηκε από το «μέγαρο» της κεντρικής πλατείας με την ενεπίγραφη πύλη.

Στο πρώτο μισό του 20ού αι. οι δύσκολες συνθήκες διαβίωσης που ταλάνισαν τη χώρα ανάγκασαν πολλούς κατοίκους της Αμνάτου να ακολουθήσουν το δρόμο της ξενιτιάς για την Αμερική και την Αίγυπτο.

Ακολούθησαν τα δύσκολα χρόνια της γερμανικής κατοχής, κατά τη διάρκεια της οποίας το σχολείο μετατράπηκε σε κατάλυμα των κατακτητών.

Σήμερα η Αμνάτος επιδιώκει την ανασύσταση της φυσιογνωμίας της και φαίνεται να τα καταφέρνει χάρη στον δραστήριο πολιτιστικό της σύλλογο και την αγάπη των λιγοστών κατοίκων της. Στο χωριό λειτουργούν λαογραφικό και σχολικό μουσείο.

(Οι πληροφορίες αντλήθηκαν από την ιστοσελίδα archaiologia.gr)

Δείτε επίσης:

Η βενετσιάνικη "Πύλη της Αμνάτου": Κοσμούσε το Μέγαρο της οικογένειας των Sanguinazzo