Η φάμπρικα του Σάρχου που λειτουργεί ως ένα μικρό λαογραφικό μουσείο

 

Εντός του οικισμού του Σάρχου συναντάμε μια παλιά φάμπρικα που, με πρωτοβουλία και προσπάθεια του Πολιτιστικού Συλλόγου, αναπαλαιώθηκε και διαμορφώθηκε εσωτερικά έτσι ώστε να δείχνει την αρχική χρήση του ως εργοστασίου λαδιού αλλά και να φιλοξενεί αντικείμενα λαογραφικού περιεχομένου.

Ουσιαστικά μοιάζει περισσότερο με ένα μικρό λαογραφικό μουσείο όπου οι κάτοικοι μέσα από τα εκθέματα θυμούνται  το παρελθόν του χωριού τους και εποχές περασμένες.

Όπως μας είπε ο κ. Μύρωνας Περβολαράκης, ο χρόνος κατασκευής της φάμπρικας δεν είναι γνωστός με τον ίδιο να θυμάται πως το 1955 ήταν ήδη σε χρήση.

Ήταν ένα εργοστάσιο που λειτουργούσε με μετοχές, μερόνυχτα όπως τα έλεγαν τότε. Είχαν δηλαδή με την ιδιοκτησία του να κάνουν πολλοί, όπως συνέβαινε παλιά και με τους νερόμυλους.

Πως λειτουργούσαν οι φάμπρικες

Οι  «φάμπρικες» στην Κρήτη, φιλοξενούνταν σε απλά πέτρινα κτίσματα και, πριν κάνει την εμφάνιση του το ηλεκτρικό και το ντίζελ, παρήγαγαν ελαιόλαδο μέσα από μια επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία, η οποία όμως εξασφάλιζε 100% ποιοτικό προϊόν, χωρίς υποβάθμιση από τις υψηλές θερμοκρασίες, όπως συμβαίνει σήμερα στα σύγχρονα ελαιουργεία.

Ουσιαστικά η παραγωγή ελαιολάδου σε τέτοια εργοστάσια γινόταν σε τρεις φάσεις ξεκινώντας από την έκθλιψη και περνώντας μετά στη πίεση του ζυμαριού ελιάς και το διαχωρισμό  του λαδιού.

Τα ζώα έπαιζαν στις πρώτες φάμπρικες τον κύριο ρόλο αφού ουσιαστικά ήταν εκείνα που έδιναν ενέργεια με τη δύναμη τους για να κινηθούν οι βαριές μυλόπετρες και να αλέσουν τον καρπό της ελιάς.

Η μυλόπετρα, που μπορεί να ήταν μια, δύο ή και παραπάνω, ήταν δεμένη με ξύλινα εξαρτήματα στο κάτω άκρο ενός κάθετου άξονα, που το έλεγαν αξόνι και γύριζε μέσα σε μια λεκάνη, το λεγόμενο αλώνι, όπου έστρωναν τις  ελιές.

Το αξόνι ήταν συνδεδεμένο με ένα οριζόντιο ξύλο, το ζυγό, στην άκρη του οποίου είχε ζευτεί το μουλάρι ή το άλογο.

Κατά το δεύτερο στάδιο επεξεργασίας του καρπού πίεζαν τον πολτό, το ζυμάρι της ελιάς δηλαδή, σε μια πρέσα, με μια βίδα αρχικά φτιαγμένη από ξύλο και αργότερα από σίδηρο.

Στην πρέσα πίεζαν τρεις φορές χρησιμοποιώντας τη μυϊκή τους δύναμη οι εργαζόμενοι στις φάμπρικες. Αρχικά έβγαινε το παρθένο ελαιόλαδο ενώ στη συνέχεια έριχναν και καυτό νερό για να εξαχθεί το υπόλοιπο λάδι.

Η αξιοποίηση του χώρου

Στην περίπτωση του Σάρχου όταν  έπαψε να λειτουργεί η φάμπρικα  οι μετοχές της μεταβιβάστηκαν στον Πολιτιστικό Σύλλογο που μπόρεσε να αξιοποιήσει διαφορετικά το χώρο, αν και παραμένει σε εκκρεμότητα το πώς θα παραμένει ανοικτός καθημερινά ώστε τυχόν επισκέπτες να βλέπουν από κοντά το παλιό εργοστάσιο και τα εκθέματα του.

Στο κέντρο της φάμπρικας ξεχωρίζουν οι παλιές πέτρινες μυλόπετρες με τον υπόλοιπο εξοπλισμό που ήταν αναγκαίος ώστε το μουλάρι να μπορεί να τις γυρίσει και να αλέσει τον καρπό.

Στο βάθος δεξιά διακρίνεται στον τοίχο και η ματζαντούρα, το παχνί δηλαδή όπου το ζώο έτρωγε και ξαπόσταινε τις ώρες που δεν δούλευε.

Ο οντάς, που βλέπουμε σήμερα, ήταν ο χώρος όπου ξεκουράζονταν σε βάρδιες οι εργαζόμενοι της φάμπρικας, καθώς σε περίοδο που το λιομάζωμα ήταν στο φόρτε του το σπίτι τους σχεδόν δεν τους έβλεπε από την πολύ δουλειά.

Σήμερα πάνω στον οντά έχει τοποθετηθεί ένα παλιό κρεβάτι, ένας καναπές της εποχής και αντικείμενα προηγούμενων δεκαετιών.

Στο ισόγειο, εκτός από τις μυλόπετρες, και το σιδερένιο μηχάνημα, την πρέσα,  που πίεζε τη ζύμη της ελιάς για να βγει το λάδι, βλέπουμε επίσης πολλά άλλα αντικείμενα καθημερινής χρήσης, που πριν από κάμποσες δεκαετίες υπήρχαν σχεδόν σε όλα τα σπίτια.

Ανάμεσα τους ένας αργαλειός, στολισμένος με υφαντά, παλιές ραπτομηχανές, πανέρια χειροποίητα, πλύστρες ξύλινες, μπαούλα επίσης ξύλινα, αλέτρι για το όργωμα των χωραφιών, πριόνια, καζάνια, πέτρινες γούρνες του ελαιουργείου για το λάδι και τον κατσίγαρο, οικιακά σκεύη, όπως χαβάνια, λεκάνες, μέχρι και παλιές γραφομηχανές που χρησιμοποιούσαν πριν κάνουν την εμφάνιση τους οι υπολογιστές.

Ουσιαστικά ο χώρος αυτός προσφέρει ένα ταξίδι μέσα στο χρόνο για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νεώτεροι που δεν πρόλαβαν να ζήσουν σε αυτές τις δύσκολες και χωρίς πολλές ευκολίες περιόδους.

Είναι σημαντικό, να πούμε τέλος, που ένας Πολιτιστικός Σύλλογος κατανόησε αυτή την ανάγκη και προσπάθησε μόνος του να δώσει ζωή στην παλιά φάμπρικα χωρίς εξωτερική βοήθεια.