Η Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Καλλέργη βόρεια του Καστελλίου Πεδιάδας

Σε κοντινή απόσταση από το Καστέλλι Πεδιάδας και στα βόρεια του, σε ένα τόπο με εντυπωσιακό ανάγλυφο, είναι κτισμένη η Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Καλλέργη.

Η ιστορία της χωρίζεται σε πέντε περιόδους:

1) Κατά την αρχαιότητα υπήρχαν στο σημείο μινωικοί τάφοι και κτίσματα, τα οποία δεν αποκλείουν τη θρησκευτική δραστηριότητα στο χώρο. Γι αυτό και η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων έχει χαρακτηρίσει την περιοχή της Μονής ως αρχαιολογική ζώνη Α.

2) Κατά την Ενετοκρατία (1211-1669), με βάση τα προνόμια και τα φέουδα που είχαν παραχωρηθεί από τους Ενετούς, κάποιο μέλος της επιφανούς οικογένειας Καλλέργη, λαϊκός ή μοναχός, έγινε ο κτήτορας της Μονής, στην οποία έδωσε και το όνομα του, όπως εξάλλου και η λαϊκή, προφορική παράδοση επιβεβαιώνει με την παραφθορά «του Καλλέρη».

Ο Θεοχάρης Δετοράκης, μελετώντας τα ενετικά αρχεία είχε εντοπίσει μεγάλο αριθμό μονών στο Νομό Ηρακλείου, όμως κανένα με το προσωνύμιο Καλλέργη ή Καλλέρη, προφανώς επειδή στα κρατικά και εκκλησιαστικά αρχεία οι μονές προσδιορίζονταν από το όνομα του τιμώμενου Αγίου.

Η πρώτη αναφορά, γραπτή, του τοπωνυμίου Καλλέργη στη συγκεκριμένη περιοχή βρίσκεται στο έργο του Χουρμούζη Βυζάντιου με τίτλο «Κρητικά», που εκδόθηκε στην Αθήνα το 1842. Από τη μαρτυρία που μας προσφέρει συνάγεται πως το τοπωνύμιο Καλλέργη ήταν ήδη γνωστό το 1842.

3) Επί Τουρκοκρατίας, άγνωστο κάτω από ποιες συνθήκες, ο χώρος της Μονής βρίσκεται στην κατοχή οθωμανικής οικογένειας και μάλιστα σε άθλια κατάσταση. Γι αυτό το λόγο και δεν σώθηκε κανένα αρχείο με πληροφορίες για τη Μονή, εκτός από μερικές φορητές εικόνες των αρχών του 19^ου αιώνα.

4) Από την οθωμανική αυτή οικογένεια οι μοναχοί της Ιεράς Μονής Βιδιανής αγόρασαν το 1884 τα κτίρια και τον περιβάλλοντα χώρο της για να τα αξιοποιήσουν ως Μετόχι. Στο αγοραστήριο αυτό μάλιστα έχουμε την αναγραφή του ονόματος Καλλέργη.

Η περίοδος εξάρτησης από τη Μονή Βιδιανής κράτησε ως το 2001. Η έκταση που αποκτήθηκε από το μοναστήρι του Λασιθίου αξιοποιήθηκε. Το καθεστώς του Μετοχίου διατηρήθηκε, τουλάχιστον θεωρητικά, ως τις 2001.

Την εκατονταετή και πλέον αυτή περίοδο τη διακρίνουμε σε 3 υποπεριόδους: Την εποχή του π. Νικηφόρου Βεληβασάκη που κράτησε πάνω από 50 χρόνια, την εποχή παρακμής, σχεδόν ίδιας χρονικής διάρκειας, και την εκ νέου αναστύλωση με την έλευση του π. Ιερόθεου Αλεξάκη, το 1989.

Στην πρώτη περίοδο έχουμε πλήρη αναστήλωση της μονής με αξιοποίηση του περιβάλλοντος χώρου της και δυναμική πνευματική και λειτουργική ζωή. Στη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου εκεί θα φιλοξενηθούν πολλές οικογένειες.

Ωστόσο όταν εξεδήμησε η μοναχή Ευλαμπία (ήταν ανιψιά του π. Νικηφόρου) το Μοναστήρι μπήκε σε φάση παρακμής, λόγω λειψανδρίας. Τότε εκποιήθηκε το μεγαλύτερο μέρος της ακίνητης περιουσίας της από τον Οργανισμό Διαχείρισης Μοναστηριακής Περιουσίας σε ιδιώτη ενώ τα κτίρια της άρχισαν να καταρρέουν.

Ερχόμενος στη μονή ο π. Ιερόθεος ανακαίνισε τα κτίρια και όση γη είχε απομείνει καλλιεργήθηκε. Σημαντικότερη όμως ήταν η πνευματική του παρουσία καθώς προσέλκυσε πλήθη πιστών που επισκέπτονταν τη Μονή για να λειτουργηθούν και να εξομολογηθούν. Το έργο του δυστυχώς διέκοψε η πρόωρη εκδημία του.

Η Μονή Καλλέργη ως μετόχι υπαγόταν στην Μητρόπολη Πέτρας και Χερρονήσου και δεν διατηρούσε μοναχολόγιο, πράγμα το οποίο όφειλε να κάνει η μονή Βιδιανής.

Αξίζει ωστόσο να αναφερθούν για ιστορικούς λόγους τα ονόματα των εγκαταβιούντων την περίοδο αυτή: Αρχιμανδρίτης Νικηφόρος Βεληβασάκης, αρχιμανδρίτης Γρηγόριος Βεληβασάκης, μοναχή Ευλαμπία Δολαψάκη, αρχιμανδρίτης Ιερόθεος Αλεξάκης και ιερομόναχος Παϊσιος.

5) Η πέμπτη και πιο πρόσφατη περίοδος για τη Μονή Καλλέργη ξεκινά με τη σύσταση της νέας Μητρόπολης Αρκαλοχωρίου Καστελλίου και Βιάννου οπότε χαράχθηκαν νέα εκκλησιαστικά όρια. Από το 2001 η Μονή Καλλέργη ανεξαρτητοποιήθηκε από τη Βιδιανή κι έγινε ανδρώα.

Σήμερα η Μονή Καλλέργη έχει έξι μοναχούς στο μοναχολόγιο της. Ηγούμενος της είναι ο Αρχιμανδρίτης Σίμων Βουτυριάδης, ο οποίος και μας διέθεσε το πληροφοριακό υλικό για την ιστορία του μοναστηριού ενώ είναι ο συνεχιστής της ανακαινιστικής προσπάθειας και του ζωντανέματος του Μοναστηριού.

Η εικόνα της Μονής Καλλέργη σήμερα είναι εντυπωσιακή. Οι χώροι της δεν θυμίζουν σε τίποτα το παρελθόν καθώς είναι αναστυλωμένοι και παραμένουν φροντισμένοι. Το πετρόκτιστο καθολικό της είναι μονόχωρο αλλά αρκετά ευρύχωρο. Στο εσωτερικό του δεσπόζει το ξυλόγλυπτο σκούρο τέμπλο αλλά και το εικονοστάσι με την εικόνα του τιμώμενου Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου.

Στον περίβολο της Μονής ανεγέρθηκε, πριν από περίπου 30 χρόνια, ένας ακόμα ναός που αφιερώθηκε στους Αγίους Γεώργιο και Σπυρίδωνα ενώ στο εσωτερικό της διαμορφώθηκε κι ένα παρεκκλήσι που τιμά τη Σύναξη όλων των Νεομαρτύρων.

Η εντυπωσιακή τράπεζα της τοιχογραφήθηκε, με την τεχνική φρέσκο από τον αρμένιο αγιογράφο, Γεώργιο Πολανδιάν το 2020-2021.Ο ίδιος φιλοτέχνησε και τις τοιχογραφίες στο παρεκκλήσι της Μονής (2021-2022).