Ο βυζαντινός ναός της Παναγίας και των Αγίων Πάντων στο Καμάρι

Ξεχωρίζει, με το επιβλητικό μέγεθος και την ιδιαίτερη κατασκευή του, ανάμεσα σε αιωνόβιες ελιές, λίγο μετά τα τελευταία σπίτια του οικισμού Καμάρι στο Μαλεβίζι, ο βυζαντινός ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και των Αγίων Πάντων.

Ο ναός φέρεται να κτίστηκε γύρω στον 14^ο αιώνα και μάρτυρες του χρόνου κτίσης του παραμένουν σπαράγματα τοιχογραφιών που σώζονται στο κλίτος της Παναγίας, και συγκεκριμένα στο βόρειο τοίχο της. Εξάλλου για το Καμάρι και το παρελθόν του επί Ενετοκρατίας υπάρχει γραπτή μνεία από το 1399 σε έγγραφο του Δουκικού Αρχείου του Χάνδακα, οπότε ήταν μια από τις περιοχές όπου είναι φυσικό επόμενο να συναντάμε κτίσματα εκείνης της περιόδου.

Αρχιτεκτονικά ο ναός ανήκει στον τύπου της ξυλόστεγης βασιλικής με τα δύο κλίτη να επικοινωνούν μεταξύ τους μέσω στενής εσωτερικής πόρτας.

Η εκκλησία υπέστη σημαντικές φθορές στην πορεία των αιώνων και μάλιστα οι παλιοί θυμούνται πως είχε μετατραπεί σε χαλάσματα, στα οποία όμως διέκριναν καλά τον τοιχογραφικό διάκοσμο με τα έντονα χρώματα του. Δεν είναι γνωστό αν καταστράφηκε από σεισμό αν και πιθανότερη ήταν η εκδοχή η καταστροφή της να σχετίζεται με το Οθωμανικό στοιχείο που βρήκε στο Καμάρι εύφορα εδάφη να κατοικήσει, όταν πλέον η Κρήτη έφυγε από τα χέρια των Ενετών. Κάτοικοι μας περιέγραψαν πως ως παιδιά έπαιζαν στα χαλάσματα της και έβλεπαν μορφές Αγίων των οποίων με μανία είχαν αφαιρεθεί τα μάτια.

Μάλιστα ήταν τέτοια η καταστροφή της και τόσο μεγάλο το διάστημα που δεν είχε λειτουργηθεί που ξεχάστηκε ακόμα και ο Άγιος ή η Αγία στην οποία είχε αφιερωθεί το ένα κλίτος. Οι κάτοικοι θυμούνταν μόνο πως το νότιο κλίτος ήταν αφιερωμένο στην Κοίμησης της Θεοτόκου. Έτσι όταν αναστυλώθηκε ο ναός στο σύνολο του επέλεξαν το κλίτος που δεν ήξεραν που ήταν αφιερωμένο να τιμά τους Άγιους Πάντες.

Ήταν τη δεκαετία του 1990, όταν το κτίσμα που κόντευε να καταπέσει σχεδόν ολόκληρο ανακαινίστηκε με πρωτοβουλία του εφημέριου του οικισμού Εμμανουήλ Μαματζάκη και του Νικολάου Χαιρέτη ενώ οι εργασίες ολοκληρώθηκαν επί ημερών του εφημέριου Κωνσταντίνου Πετούση, υπό την επίβλεψη της 13^ης Εφορίας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων.

Εσωτερικά τα δυο κλίτη διαθέτουν σήμερα ξυλόγλυπτα τέμπλα με νεώτερες εικόνες. Δε γνωρίζουμε αν από την περίοδο κτίσης της έχουν διατηρηθεί εικόνες που μεταφέρθηκαν σε κάποιο άλλο ναό στο Καμάρι. Δυστυχώς πάνω τα λίγα κομμάτια των τοιχογραφιών που διασώθηκαν δεν είναι αναγνωρίσιμες παραστάσεις.