Η ανακαίνιση του καθολικού της Μονής Παναγίας Σπηλιώτισσας και το σπουδαίο εύρημα που αποκάλυψε

 

Τελειώνει αυτές τις ημέρες ο βασικός κορμός των εργασιών ανακαίνισης του καθολικού της Ιεράς Μονής Παναγίας Σπηλιώτισσας, στον Άγιο Βασίλειο του Δήμου Αρχανών Αστερουσίων, και μέσα στο πρώτο δεκαπενθήμερο του Νοεμβρίου το σύνολο των παρεμβάσεων που χρειάζεται ο ναός για να επιστρέψει σε χρήση.

Το μοναστήρι υπέστη σημαντικές φθορές από το σεισμό όμως σε πρώτη φάση, με σημαντικές δωρεές ιδιωτών και άλλα έσοδα της μονής, άρχισε η ανακαίνιση και συντήρηση του καθολικού και θα ακολουθήσουν αργότερα οι υπόλοιποι χώροι του.

Και μπορεί ο σεισμός του περασμένου φθινοπώρου να έγινε αφορμή για τη συνολική ανακαίνιση του ναού όμως έγινε και αιτία να έλθει στο φως ένα πολύ σπουδαίο εύρημα.

Στη διάρκεια των εργασιών, στο δυτικό τοίχο του σπηλαιώδους τμήματος του ναού, όπου βρίσκεται το οστεοφυλάκιο, ανακαλύφθηκε ένα σπάραγμα με τρία στρώματα τοιχογραφιών που αλλάζει πολλά όχι μόνο στην ιστορία και το παρελθόν της μονής, αλλά όπως φαίνεται και στην ίδια την ιστορία της τοιχογράφησης ναών στην Κρήτη.

Ο αρχιτέκτονας Ηρακλής Πυργιαννάκης, που ανέλαβε τις ανακαινιστικές εργασίες, μας είπε πως μέχρι πρόσφατα χρονολογούσαμε την ύπαρξη της μονής γύρω στον 14^ο αιώνα. Τώρα με το τριπλό στρώμα τοιχογραφιών ίσως να πάμε πίσω ακόμα και 500 χρόνια, φθάνοντας κάπου μέσα στον 10^ο αιώνα.

Τα τρία στρώματα τοιχογραφιών είναι εμφανή ακόμα και για κάποιον που δε γνωρίζει από τοιχογραφίες, όμως το συγκεκριμένο σπάραγμα που αποκαλύφθηκε στη Σπηλιώτισσα, φέρει επάνω του και κάτι μοναδικό το οποίο θα πρέπει, αφού αποκαλυφθεί το σύνολο των τοιχογραφιών του δυτικού τοίχου, να μελετήσουν οι αρχαιολόγοι.

Να σημειώσουμε πως μέχρι πριν την ανακαίνιση γνωρίζαμε για τοιχογραφίες στο βάθος του σπηλαιώδους ναού, δίπλα στο ιερό, αλλά όχι σε άλλα σημεία του.

 Ο ναός δημιουργήθηκε και λειτούργησε σε δύο φάσεις. Το παλαιότερο τμήματα του είναι εντός της σπηλαίωσης και το μεταγενέστερο (Ενετοκρατίας) από την καμάρα μέχρι την είσοδο.

Βέβαια δεν θα πρέπει να αποκλείσουμε λατρευτική χρήση του σπηλαίου και κατά την αρχαιότητα καθώς η περιοχή όπου βρίσκεται (με τρεχούμενα άφθονα νερά και πυκνή εντυπωσιακή βλάστηση) ήταν ιδανική για τέτοια χρήση κι έχουμε πολλά ανάλογα παραδείγματα στην Κρήτη.

Σύμφωνα με όσα μας περιέγραψε ο κ. Πυργιανάκης, ο ναός έχει να ανακαινισθεί από το 1980 οπότε, μέσω των ΜΟΠ, είχαν γίνει κάποιες, περιορισμένης έκτασης, εργασίες.

Σήμερα μιλάμε για ολική ανακαίνιση με αποκόλληση σοβάδων, ενίσχυση της τοιχοποιίας, συντήρηση εξοπλισμού κ.α.

Οι βασικές εργασίες ολοκληρώνονται αυτή την εβδομάδα και στη συνέχεια θα γίνει καθαρισμός του ναού και πέρασμα με βερνίκι των ξύλινων επιφανειών του και κάποιες ηλεκτρολογικές εργασίες.

Να σημειώσουμε πως η ανακαίνιση αποκάλυψε και κάτι άλλο που δε γνωρίζαμε, ότι δηλαδή ο ναός στο τμήμα του που χρονολογείται από την Ενετοκρατία, είχε καεί και μάλιστα η φωτιά άφησε σημάδια πάνω στα πελέκια που ήλθαν στο φως με την καθαίρεση του σοβά .

Αναγκαία η ανακαίνιση και στους υπόλοιπους χώρους

Σε ότι αφορά τώρα το υπόλοιπο μοναστήρι, που πρέπει επίσης να ανακαινισθεί και να συντηρηθεί, αφού δεν γλίτωσε ούτε εκείνο από τη μανία του εγκέλαδου, να πούμε πως έχει υπαχθεί σε πρόγραμμα και εκπονείται από το Πολυτεχνείο Κρήτης η σχετική μελέτη. Στη συνέχεια, όλοι ευελπιστούν, πως με τη στήριξη της Περιφέρειας, του Δήμου Αρχανών Αστερουσίων και βέβαια του Υπουργείου Πολιτισμού, θα χρηματοδοτηθούν και οι απαιτούμενες εργασίες.

Η μοναχή Φιλοθέη, που σήμερα είναι το άγρυπνο μάτι και ο φύλακας άγγελος της μονής, ο άνθρωπος που φροντίζει γι αυτό καθώς και για την κατάκοιτη, εδώ και 17 χρόνια, ηγουμένη του, την Επιστήμη, αναγκάστηκε να μετακομίσει μαζί με την γερόντισσα της σε ένα κτίσμα στον περίβολο του μοναστηριού, αφού οι φθορές στα κελιά δεν επέτρεπαν να παραμείνουν σε αυτά.

Το μοναστήρι της Παναγίας Σπηλιώτισσας είναι Σιναϊτικό και αποτελεί σπουδαίο προσκύνημα, το οποίο θα αναδειχθεί περαιτέρω με τις εργασίες που γίνονται τώρα κι αυτές που θα ακολουθήσουν.

Ο χώρος του υπήρξε έδρα για ένα διάστημα του Επισκόπου Χερρονήσου  Νεκταρίου (+1749) ο οποίος όταν εξεδήμησε προς Κύριον ετάφη στη μονή της Σπηλιώτισσας.

Το 1834 πέρασε από τη Σπηλιώτισσα και ο Άγγλος περιηγητής Ρόμπερτ Πάσλεϊ ο οποίος περιέγραψε πως βρήκε εκεί 8 μοναχούς.

Κατά την Τουρκοκρατία και μάλιστα τη χρονιά της μεγάλης κρητικής επανάστασης, το 1866, λειτούργησε εντός της μονής το πρώτο δημοτικό σχολείο της περιοχής ενώ κατά την Ενετοκρατία στο μοναστήρι πέρασε στα χέρια γνωστής οικογένειας ενετών.

Κατά την επίσκεψη μας στη Σπηλιώτισσα είχαμε την τύχη να δούμε από κοντά ένα από τα πήλινα κανάτια που παλαιότερα χρησιμοποιούσαν στους τοίχους των ναών για να ενισχύσουν την ακουστική τους. 

Αυτό που βλέπετε ήταν ενσωματωμένο ψηλά στον τοίχο με τη βάση του, που διαθέτει μια μικρή οπή, στραμμένη προς το εσωτερικό του ναού. Αφαιρέθηκε για να γίνουν ηλεκτρολογικές εργασίες και επανατοποθετήθηκε.

Ήταν συνηθισμένη η πρακτική της χρήσης αγγείων, διαφόρων διαστάσεων και με διαφορετικές τεχνικές, στους βυζαντινούς ναούς προκειμένου να βελτιωθεί η ακουστική τους.