Ο ναός της Παναγίας Κεράς στη Γόρτυνα-Όλοι τον γνωρίζουμε ως Άγιο Τίτο

  

Έχει καθιερωθεί κι όλοι γνωρίζουμε αυτό το κτίσμα ως το ναό του Αγίου Τίτου στη Γόρτυνα της Μεσαράς όμως στην πραγματικότητα επρόκειτο για το ναό της Παναγίας Κεράς.

Μάλιστα όταν η Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή ήλθε στην περιοχή για να ξεκινήσει τις ανασκαφές, το 1900, οι κάτοικοι μιλούσαν ήδη από τότε για κτίσμα αφιερωμένο στην Παναγία Κερά.

Ο πραγματικός ναός του Αγίου Τίτου λειτούργησε εκεί όπου ανακαλύφθηκε μια από τις μεγαλύτερες παλαιοχριστιανικές βασιλικές της Κρήτης, βόρεια του οικισμού της Μητρόπολης.

Εικάζεται πως όταν το 670 μ. Χ. έγινε ο μεγάλος σεισμός, που κατέστρεψε τη Γόρτυνα, καταστράφηκε και ναός του Αγίου Τίτου στη θέση της παλαιοχριστιανικής βασιλικής κι έτσι η λατρεία του μεταφέρθηκε στο ναό της Παναγίας Κεράς, εντός του αρχαιολογικού χώρου.

Ο συγκεκριμένος ναός πάντως, ανεξάρτητα από το που ήταν αφιερωμένος, θεωρείται ένα σπουδαίο χριστιανικό μνημείο της Κρήτης.Bρίσκεται πλησίον του Ρωμαϊκού Ωδείου και του μεγάλου αρχαίου θεάτρου.

Το κτίσμα του είχε χαρακτηριστεί ως οικοδόμημα του 6ου αιώνα μ.Χ. (Αν. Ορλάνδος).Ο P. Lemerle χρονολόγησε  το ναό στον 7ο ή 8ο αιώνα μ.Χ.Αντίθετα ο J. Christern πίστευε ότι ο ναός οικοδομήθηκε μετά την απελευθέρωση της Κρήτης από τον Νικηφόρο Φωκά (961 μ.Χ), ήτοι στα τέλη του 10ου αιώνα μ.Χ.

Πιθανότερη φαίνεται ωστόσο η εκδοχή, ότι στη θέση αυτή κτίστηκε τον 6ο αιώνα μ.Χ. μία τρίκλιτη, θολοσκεπής βασιλική, η οποία ερειπώθηκε αργότερα. Στην εποχή αυτή παραπέμπουν τα σωζόμενα κιονόκρανα, ο άμβωνας, αλλά και η μεγάλη ομάδα λειτουργικών σκευών που βρέθηκαν θαμμένα στο δάπεδο του ναού και εκτίθενται στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, στο Ηράκλειο.

Στα τέλη του 10ου αιώνα μ.Χ. ανοικοδομήθηκε ο ναός και μάλιστα τμήματα, τόσο από την πρώτη, όσο και από τη δεύτερη φάση ανοικοδόμησης διατηρούνται μέχρι σήμερα.

Το ανατολικό τμήμα του, δηλαδή ο χώρος του Ιερού Βήματος, διατηρείται σχεδόν ακέραιο, ενώ το υπόλοιπο είναι μεν ερειπωμένο, αλλά ως προς την κάτοψη είναι καλώς διατηρούμενο και αναγνωρίσιμο.

Η κάτοψη εμφανίζει τη μορφή ενός σταυροειδούς ναού, τρίκογχου, μετά τρούλλου. Δυτικά έχει τη μορφή μιας τρίκλιτης βασιλικής. Πέντε θύρες οδηγούν από την αυλή προς το νάρθηκα του ναού, του οποίου αποτελεί βασικό τμήμα.

Ο νάρθηκας χωρίζεται σε τρία μέρη, αντίστοιχα των τριών κλιτών του κυρίως ναού.Πάνω από τα πλάγια κλίτη και το νάρθηκα υπήρχαν υπερώα.Το Ιερό Βήμα είναι χωρισμένο κι αυτό σε τρία τμήματα.

Μετά από μία περίοδο εγκατάλειψής του, μετά την αραβική κατάκτηση της Κρήτης η οποία σηματοδότησε την οριστική ερήμωση της Γόρτυνας, ο ναός επανιδρύθηκε κατά τη βενετική περίοδο. Δημιουργήθηκε τότε ένας μικρότερος, ο οποίος περιελάμβανε το σωζόμενο ανατολικό τμήμα του παλαιού ναού με το κυρίως ιερό βήμα και το βόρειο χώρο.

Στο ναό της Παναγίας Κερά Γόρτυνας σήμερα έχουν γίνει εργασίες καθαρισμού, στερέωσης και συντήρησης τοιχοποιίας και μαρμάρινων αρχιτεκτονικών μελών. Ο περιβάλλον χώρος έχει επίσης καθαριστεί και διαμορφωθεί κατάλληλα ενώ το μνημείο φωτίζεται, κι είναι το πρώτο που υποδέχεται τους επισκέπτες του αρχαιολογικού χώρου.