Οι αλευρόμυλοι των Καράβων στον Πύργο Μονοφατσίου-Λειτουργούσαν με τη δύναμη του νερού

 

Στον Πύργο, της πρώην επαρχίας Μονοφατσίου και κεφαλόχωρι σήμερα του Δήμου Αρχανών Αστερουσίων, βρίσκεται η περιοχή που οι ντόπιοι ονομάζουν Κάραβοι.

Σχηματίζεται ανάμεσα σε δυο λόφους, το Κακόπλαγο και την Κεφάλα, και χαρακτηρίζεται από τα ψηλά δέντρα και τα πολλά νερά, τουλάχιστον κατά το παρελθόν πριν τα νερά αυτά διοχετευθούν σε άλλα σημεία για να καλύψουν τις ανάγκες των κατοίκων.

Στους Καράβους κατέληγαν τα νερά από την πηγή του Αγίου Μάμα τα οποία μέσω αγωγών (κάραβοι στην κρητική διάλεκτό) έδιναν ζωή στους αλευρόμυλους που λειτουργούσαν εκεί.

Στην πραγματικότητα υπήρχε ένα ολόκληρο δίκτυο νερόμυλων για την άλεση σιτηρών από τη δυτική πλευρά του Κακόπλαγου μέχρι και τα τελευταία σπίτια που βλέπουμε σήμερα στον Πύργο.

Υπήρχαν τουλάχιστον δέκα νερόμυλοι, αν και κατ’ άλλους ο αριθμός τους έφτανε τους δεκαοκτώ. Λειτουργούσαν όλοι με το ίδιο νερό που κατέβαινε ορμητικό σε μεγάλες ποσότητες, μέσω τοξωτού κρεμαστού αγωγού που αλυσιδωτά τους τροφοδοτούσε  προσφέροντας τους δωρεάν ενέργεια.

Οι αλευρόμυλοι των Καράβων εκτιμάται πως κατασκευάστηκαν κατά την Ενετοκρατία ενώ κάποιοι προστέθηκαν επί Τουρκοκρατίας για να ενισχύσουν το δίκτυο.Διέθεταν οριζόντια φτερωτή πράγμα που τους ενέτασσε στον βυζαντινό τύπο αλευρόμυλων.

Ο νερόμυλος με την οριζόντια φτερωτή φαίνεται χρησιμοποιήθηκε εκτενώς κατά τη Βυζαντινή Περίοδο και ονομαζόταν γι' αυτό και «ανατολικός». Αυτός ο τύπος νερόμυλου λειτουργούσε χωρίς να χρειάζεται πολύ νερό αφού συμπληρώνονταν από άλλα έργα συγκέντρωσης, αποθήκευσης και διοχέτευσης του νερού στο μύλο, όπως ήταν οι λίμνες, οι αγωγοί, τα αυλάκια, οι γέφυρες, οι δεξαμενές κ.α.

Σήμερα οι αλευρόμυλοι στους Καράβους έχουν εγκαταλειφθεί στη φθορά του χρόνου. Καταστρέφονται ο ένας μετά τον άλλο χωρίς να γίνονται ενέργειες για τη διάσωση και αξιοποίηση τους ως μνημείων της βιομηχανικής κληρονομιάς του τόπου.