Μονή Αρχαγγέλου Μιχαήλ Φοινικιά-Κάποτε ερείπια, σήμερα όρθια σκορπίζει το πνευματικό φως της

 

Σε απόσταση περίπου 4 χιλιομέτρων δυτικά του οικισμού Σελλιά στο Δήμο Αγίου Βασιλείου στο Ρέθυμνο βρίσκεται η Ιερά Μονή Αρχαγγέλου Μιχαήλ, που πανηγυρίζει στις 8 Νοεμβρίου.

Είναι κτισμένη στη θέση του εγκαταλελειμμένου οικισμού Φοινικιά, πάνω από το ρέμα που δημιουργεί το όμορφο φοινικόδασος της Σούδας.

Πριν από λίγα χρόνια το μοναστήρι ήταν ερειπωμένο κι έστεκε μόνο το καθολικό του και μισογκρεμισμένοι τοίχοι των υπόλοιπων χώρων του.

Χρειάστηκε μεγάλη προσπάθεια, πολύ υποστήριξη και χρήματα για να σταθεί πάλι όρθιο το μοναστήρι και να γίνει ξανά φάρος πνευματικός στην περιοχή.

Ο ιερέας των Σελλιών π. Ιωάννης Βάθης στήριξε και εργάστηκε όσο κανένας άλλος για να αναστυλωθεί η μονή και να λειτουργήσει και πάλι.

Το καθολικό ανακαινίσθηκε, το ελαιουργείο αναστυλώθηκε όπως και οι διπλανοί σε αυτό χώροι που μετατράπηκαν σε μουσείο ενώ ζωή πήραν ξανά τα κελιά, το ηγουμενείο και η ευρύχωρη τράπεζα του μοναστηριού. Ακόμα ωστόσο δεν έχει επανδρωθεί.

Ο αρχαίος Φοινικιάς

Ο Φοινικιάς ήταν ο παράλιος αρχαίος οικισμός που καταγράφεται από το Στράβωνα (1ος αιώνας μ.χ) ως "Φοίνικας των Λαμπαίων". Από την εποχή της Ενετοκρατίας αναφέρεται επίσημα στην επαρχία Αγίου Βασιλείου, από τον Barozzi το 1577, από το Βασιλικάτα το 1630 και έκτοτε συνεχώς έως και τις αρχές του 20ου αιώνα.

Στην απογραφή που έγινε από τους Τούρκους κατά τη διάρκεια του Ενετοτουρικού Πολέμου (1645-2669), αναφέρεται ως χωριό που είχε 22 οικίες Χριστιανών.

Ο Φοινικιάς εμφανίζεται σε όλες τις επίσημες απογραφές έως το 1920 αλλά στην απογραφή του 1940 δεν γίνεται καμία αναφορά, μια και οι κάτοικοι του είχαν μετοικήσει πλέον στο χωριό Σελλιά.

Η ίδρυση της Μονής

Στον οικισμό του Φοινικιά κατασκευάσθηκε, πιθανότητα το 18ο αιώνα, η Ιερά Μονή Αρχαγγέλου Μιχαήλ, μετόχι αρχικά της Ιεράς Μονής Προφήτη Ηλία Ρουστίκων έως το 1925, οπότε δια νόμου αποδόθηκε στο Ταμείο Εφέδρων Αξιωματικών και αργότερα παραχωρήθηκε από τους κληρούχους στην Ενορία Σελλίων.

Ο Βρεττανός περιηγητής Ρ. Πασλευ (R. Pashley) έγραψε, το 1834, ότι ο Φοινικιάς ήταν κάτι παραπάνω από ένα απλό μετόχι της Ιεράς Μονής Ρουστίκων.

Η Ιερά Μονή Αρχαγγέλου Μιχαήλ ήταν ένα πολυλειτουργικό, μικρών διαστάσεων φρουριακό κτηριακό συγκρότημα αποτελούμενο από τρεις πτέρυγες.

 Ήταν ανοικτό στο νότιο μέρος του και εκτεινόταν ανατολικά του μικρού ναού του Μιχαήλ Αρχαγγέλου, ο οποίος βρίσκεται έξω από το περίγραμμα της μονής. Από τα βόρεια προστατεύεται από τον απότομο και βραχώδη ορεινό σχηματισμό του Κρυονερίτη ενώ στα δυτικά βρίσκεται ο ποταμός Φοινικιάς.

Το καθολικό του μοναστηριού είναι μονόκλιτο, με οξυκόρυφο θόλο, με σαφή μορφολογικά στοιχεία βενετσιάνικης επιρροής και τεχνικής και είναι αφιερωμένο στον Μιχαήλ Αρχάγγελο.

Κατά την παράδοση ο ναός αφιερώθηκε στον Αρχάγγελο Μιχαήλ προκειμένου ο "στρατηγός των Αγγέλων "να προστατεύει την περιοχή, όπου αποβιβάστηκε ο Απόστολος Παύλος.

Ο Απόστολος Παύλος στον οικισμό Φοινικιά

Στην περιοχή του οικισμού Φοινικιά σύμφωνα με προφορική παλαιότατη παράδοση αποβιβάστηκε ο Απόστολος Παύλος κατά τη μεταγωγή του στη Ρώμη για να δικασθεί από τον Ρωμαίο αυτοκάτορα το έτος 59 μ,Χ.

Η παράδοση αυτή, έχει προφανώς ως αφετηρία την περιγραφή του Αποστόλου Λουκά στις Πράξεις των Αποστολών, όπου αναφέρεται επί λέξει: "... επειδή ο λιμήν (εννοεί οι Καλοί Λιμένες), ήτο ακατάλληλος δια να παραχειμάσωμεν εκεί, οι περισσότεροι επήραν την απόφασιν να ανοιχθούν από εκεί στο πέλαγος, μήπως και ημπορούσαν να φθάσουν και να παραχειμάσουν εις ένα λιμάνι της Κρήτης, ονόματι Φοίνικας, που έβλεπε προς τα νοτιοδυτικά και βορειοδυτικά" (Πράξεις των Αποστόλων 27,12).

Κατά μια εκδοχή, ο Φοίνιξ των Πράξεων των Αποστόλων είναι ο αρχαίος οικισμός του "Φοίνικα των Λαμπαίων" που ταυτίζεται με τον οικισμό του Φοινικιά.

Το πηγάδι της αυλής πριν την αναστύλωση

Το μοναστήρι

Το μοναστηριακό συγκρότημα, του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, το οποίο διασώθηκε σε ερειπιώδη κατάσταση, αποτελεί ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα ντόπιας λαϊκής αρχιτεκτονικής του 18ου αιώνα.

Όλα τα χαρακτηριστικά στοιχεία της αρχιτεκτονικής του συγκροτήματος, ευτυχώς, σώθηκαν και αναδείχθηκαν μετά την αναστύλωση.Μεταξύ αυτών η στεγασμένη με κουβούκλιο δεξαμενή, οι παρακείμενοι κίονες για τη στέγαση αναρριχητικού φυτού και κυρίως η επιχρισμένη δυτική πρόσοψη του συγκροτήματος (δεξιά της εισόδου) στην οποία διατηρούνται έως και σήμερα εγχάρακτα διακοσμητικά μοτίβα (φύλλα φοίνικα και ένα καραβάκι).

Οι εξωτερικοί τοίχοι του συγκροτήματος δεν έχουν παράθυρα και περικλείουν το μοναστήρι, δημιουργώντας ένα μικρό οχυρό, προστατεύοντας το μετόχι από τις εχθρικές επιδρομές.

Στο κέντρο υπάρχει η αυλή με το ιδιαίτερο στεγασμένο πηγάδι.

Από την πρώτη στιγμή ο επισκέπτης μπορεί να διακρίνει τον αγροτικό χαρακτήρα που είχε το μοναστήρι του Μιχαήλ Αρχαγγέλου, καθώς στο συγκρότημα υπήρχε και λειτουργούσε μεγάλο ελαιοτριβείο (φάμπρικα).

Παλιά  είχε στην κυριότητά του μεγάλες εκτάσεις γης με ελαιώνες, αποδίνοντας μεγάλο πλούτο στη Μονή Ρουστίκων.

Το ελαιοτριβείο, κατά την ανακαίνιση της μονής, μετατράπηκε σε ένα πλούσιο και καλοστημένο λαογραφικό μουσείο με έμφαση στις αγροτικές δραστηριότητες. Δίπλα του δυο αίθουσες φιλοξενούν εκκλησιαστικό μουσείο και λαογραφικού περιεχομένου εκθέματα της υφαντικής τέχνης, κι όχι μόνο.

Μέσα στο κτηριακό συγκρότημα βρίσκονταν το Ηγουμενείο, η Τράπεζα, το μαγειρείο, τα κελιά, οι χώροι του βοσκού και άλλοι κοινόχρηστοι χώροι, που έχουν ανακαινισθεί και έχουν αξιοποιηθεί κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Η Μονή καταφύγιο επαναστατών

Η Ιερά Μονή του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, πέρα από τον καθαρά θρησκευτικό ρόλο που έπαιζε στην περιοχή υπήρξε καταφύγιο επαναστατών κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. 

Σε ανέκδοτο κώδικα του 1830 αναφέρεται ότι ο ηγούμενος Ματθαίος, συγκέντρωσε όλα τα πολύτιμα αντικείμενα της Μονής  των Ρουστίκων και τα μετέφερε, μεταξύ άλλων περιοχών, και στο μετόχι του Φοινικιά και από κει με ιστιοφόρο προσπαθήστε να τα μεταφέρει στην απελευθερωμένη Ελλάδα, όμως συνελήφθη και οδηγήθηκε στο Ελαφονήσι.

Η αποκατάσταση και τα εγκαίνια

Η ιδέα για αναστύλωση της μονής του Φοινικιά, έπεσε στο τραπέζι του παλιού Δήμο Φοίνικα, από το 2000-2001.

Τον Ιούνιο του 2005, ξεκίνησαν οι εργασίες αναστήλωσης του Ηγουμενείου που ολοκληρώθηκαν το Μάιο του 2006.

Από το 2009 το έργο της πλήρους αποκατάστασης και αναστήλωσης του μοναστηριού αναλαμβάνει η ενορία Σελλιών προεξάρχοντος του Πρωτοπρεσβύτερου Ιωάννη Βάθη.

Πιστοί και κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής προσέφεραν τον οβολό τους σε αυτή την προσπάθεια ωστόσο χρειάστηκε και η ενίσχυση της Πολιτείας.

Υποβλήθηκε ολοκληρωμένη και με τη βοήθεια του τότε Υπουργού Υγείας, Ανδρέα Ξανθού και του Υπουργού Εσωτερικών Αλέξη Χαρίτση, επιτυγχάνεται η χρηματοδότηση του έργου από Εθνικούς πόρους του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων (250.000 ευρώ).

Η στήριξη της Περιφέρειας Κρήτης σε αυτή την προσπάθεια και βέβαια του σημερινού Δήμου Αγίου Βασιλείου ήταν μεγάλη με τους κυρίους Σταύρο Αρναουτάκη και Γιάννη Ταταράκη να στέκονται αρωγοί σε κάθε βήμα στην πορεία αναγέννησης του μοναστηριού.

Τα επίσημα εγκαίνια του έγιναν στις 20 Αυγούστου 2022 με τις ευλογίες του Αρχιεπισκόπου Κρήτης κ Ευγενίου και του του Μητροπολίτη Λάμπης Συβρίτου και Σφακίων κ Ειρηναίου.

Δείτε επίσης:

Το Λαογραφικό-Εκκλησιαστικό Μουσείο στην Ιερά Μονή Αρχαγγέλου Μιχαήλ στο Φοινικιά Ρεθύμνου