Οι δέστρες και τα σκαλοπάτια για τα ζώα στην Κρήτη του παρελθόντος

 

Παλιότερα, όταν στα χωριά της Κρήτης δεν υπήρχαν αυτοκίνητα για να μετακινηθεί κανείς ώστε να πάει στην πόλη ή σε κοντινά χωριά ή ακόμα για να πεταχτεί μέχρι το χωράφι του το ρόλο του μεταφορικού μέσου είχαν αναλάβει τα γαϊδουράκια και τα μουλάρια και σε ποιο σπάνιες περιπτώσεις τα άλογα.

Και δεν ήταν μόνο μεταφορικό μέσο για τους νοικοκυραίους αλλά και ο πιο πιστός και πολυδουλεμένος εργάτης τα συγκεκριμένα ζώα αφού με αυτά μετέφεραν πράγματα και όργωναν τη γη τους. 

Όταν λοιπόν έπρεπε ο ιδιοκτήτης τους να περάσει από το σπίτι πριν τα πάει στο στάβλο για να ξεκουραστούν ή όταν τα έπαιρνε από εκεί για να πάει στη δουλειά του κάνοντας ενδιάμεση στάση στο σπίτι έπρεπε να βρει σημείο να τα δέσει για λίγο.

Έτσι τα πετρόκτιστα σπίτια είχαν πάντα πρόβλεψη γι' αυτή την ανάγκη ενσωματώνοντας στον εξωτερικό τοίχο τους, δίπλα από την πόρτα, μια δέστρα.

Η δέστρα δεν ήταν τίποτα άλλο από μια τρύπια, μεγαλούτσικη, πέτρα με τέτοια οπή ώστε να μπορεί να περάσει το χαλινάρι του ζώου και να δεθεί. Τις περισσότερες τις έβρισκαν έτοιμες στη φύση ενώ υπήρχαν και κάποιοι πιο μερακλήδες που άνοιγαν οι ίδιοι τρύπα στο κέντρο τους.

Αυτές τις δέστρες τις έχτιζαν στον τοίχο για να είναι στέρεες κι έτσι δεν έψαχναν στη γειτονιά δέντρα ή άλλα σημεία για δέσιμο των ζώων.

Ο Απόλλωνας Καλογερόπουλος μας είπε πως στο Αλάγνι, του Δήμου Αρχανών Αστερουσίων, κι ενδεχομένως και στην ευρύτερη περιοχή, η δέστρα για τα ζώα αποκαλούνταν θελειόπετρα. Η λέξη σύνθετη από την θηλειά, που στην Κρήτη λέμε θελειά, και την πέτρα, λόγω του υλικού κατασκευής της. Η παραφθορά έδωσε τελικά τη λέξη θελειόπετρα.

Κάποιοι αξιοποιούσαν διαφορετικό τύπο δέστρας που δεν ήταν άλλος από ένα σκαπέτι το οποίο παράχωναν όταν έκτιζαν τους τοίχους έτσι ώστε να περισσεύει η οπή όπου έμπαινε το στειλιάρι. Σε αυτήν έδεναν το γαϊδούρι ή το μουλάρι τους. Μάλιστα στο Καμάρι Μαλεβιζίου, μέσα στην αυλή σπιτιού, βρήκαμε ενσωματωμένα δύο τέτοια σκαπέτια εκ των οποίων το τοποθετημένο πιο ψηλά ήταν για τα υποζύγια ενώ το πιο χαμηλό για τις κατσίκες.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η κατασκευή με τα σκαλοπάτια που εντοπίσαμε στη Μονή Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου Πρέβελη.

Βλέποντας τα σκαλοπάτια με το παταράκι χωρίς να υπάρχει πόρτα που να δικαιολογεί την παρουσία τους ρωτήσαμε τον π. Βασίλειο Χατζηδάκη για το ρόλο τους κι εκείνος μας είπε πως σε αυτό το παταράκι πατούσαν για να ανέβουν πάνω σε άλογα, μουλάρια και γαϊδουράκια, χωρίς να ταλαιπωρούνται με σκαρφαλώματα.