Ο σημαντικός αρχαιολογικός χώρος του Αζοριά πάνω από το Καβούσι

 

Στο ανατολικό άκρο του κόλπου του Μιραμπέλου και περίπου ένα χιλιόμετρο νοτιοανατολικά του σύγχρονου οικισμού του Καβουσίου, σ΄ένα προσεκτικά επιλεγμένο σημείο, βρίσκεται ο υστερομινωϊκός οικισμός του Αζοριά.

Η παλαιότερη χρήση του χώρου τοποθετείται στην Νεολιθική και την Πρώιμη Μινωική Ι περίοδο (4η χιλιετία π.Χ.), με σειρά κτισμάτων που συνέθεταν έναν οικισμό, στις δυτικές και νοτιοδυτικές πλαγιές της Νότιας Ακρόπολης του Αζοριά.

Η πρώτη που ξεκίνησε ανασκαφές στο χώρο ήταν η Harriet Boyd, το 1900. Στην κορυφή του λόφου αποκάλυψε δύο κυκλικά κτίρια και μια στέρνα, επάλληλα σε ένα μεγάλο ορθογώνιο θεμέλιο παλαιότερης χρονολογίας, ωστόσο δεν κατάφερε να καταλήξει σε συμπεράσματα ως προς τη χρήση και τη χρονολόγηση τους.

Μεταγενέστερα η αρχαιολογική σκαπάνη πέρασε στο Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας που πραγματοποιεί ανασκαφές,υπό την αιγίδα της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λασιθίου, της Αμερικάνικης Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα και του Ινστιτούτου για την Προϊστορία του Αιγαίου στην Ανατολική Κρήτη.

Ο Αζοριάς απλώνεται πάνω σε ένα λόφο με δυο κορυφές όπου οι ανασκαφικές εργασίες αποκάλυψαν το Κτήριο Συμποσίων, το λεγόμενο Ανδρείο, και το Πρυτανείο, το οποίο κυριαρχεί στη νότια ακρόπολη. Εκτός των δύο κτηρίων ήρθαν στο φως οικίες, αποθήκες, χώροι επεξεργασίας πρώτων υλών, ιερό με βωμό, θολωτός τάφος. Σημαντικός είναι ο εντοπισμός ενός ελαιουργείου εκείνης της περιόδου με πιθάρια αποθήκευσης λαδιού, σπαστήρα για την σύνθλιψη του ελαιοκάρπου, τριβείο κι άλλα ευρήματα που βοηθούν να καταλάβει κανείς πως παρήγαγαν τότε το ελαιόλαδο τους.

Η σωζόμενη αρχιτεκτονική που είναι ορατή σήμερα στην τοποθεσία ανήκει κυρίως στην Πρωτοαρχαϊκή και Αρχαϊκή περίοδο (τέλη 8ου-αρχές 5ου αιώνα π.Χ.), κατά την οποία ο οικισμός επεκτάθηκε πολύ σε μέγεθος.

Μέχρι τα τέλη του 7ου αιώνα, ο Αζόριας είχε αναπτύξει ένα πολεοδομικό σχέδιο και μια ολοκληρωμένη δομή με χαρακτηριστικές μορφές αστικής και οικιστικής αρχιτεκτονικής.

Αν και υπάρχουν αλλαγές σε αυτά τα κτίρια, κατά τη διάρκεια του 6ου αιώνα, η βασική μορφή του αρχαϊκού οικισμού παρέμεινε αμετάβλητη μέχρι την εγκατάλειψή του το πρώτο τέταρτο του 5ου αιώνα π.Χ.

Ακολούθως, η τοποθεσία φαίνεται να ήταν ακατοίκητη μέχρι την ελληνιστική περίοδο (τέλη 3ου και αρχές 2ου αι. π.Χ.), όταν κατασκευάστηκαν φρούρια και πύργοι  στην κορυφή της Νότιας Ακρόπολης.