Πάλα: Ο οικισμός που αναπτύχθηκε γύρω από τη Μονή Παλιανής

 

Στην περιοχή όπου βρίσκεται η Ιερά Μονή Παλιανής, πολύ κοντά στο Βενεράτο και την Αυγενική, φαίνεται να αναπτύχθηκε ένας μικρός οικισμός που ονομάζονταν Πάλα (Palla).

Πιθανότατα ιδρύθηκε τον 7^ο αιώνα τότε που ιδρύθηκε και η μονή και δεν αποκλείεται να φιλοξενούσε οικογένειες που εργάζονταν στα κτήματα της.

Την περίοδο της Ενετοκρατίας ταυτίζεται το μοναστήρι με τον ίδιο τον οικισμό Palla. Μάλιστα ξεκάθαρα ο Paul Faure ανέφερε πως το Palla των βενετσιάνικων απογραφών ήταν η ίδια η μονή Παλιανής.

Σύμφωνα με το Στέργιο Σπανάκη, αναφορές στην Πάλα, στην πρώην επαρχία Τεμένους, έχουμε στις ενετικές απογραφές του 1577 από τον Barozzi, από τον Καστροφύλακα το 1583, όταν ο οικισμός κατοικούνταν από 27 γυναίκες, 7 παιδιά και 12 άνδρες ικανούς για αγγαρείες, και από το Basilicata το 1630.Στην τουρκική απογραφή του 1671 δεν εμφανίζεται καθόλου ούτε στις μεταγενέστερες. 

Ο ίδιος επισημαίνει πως σε έγγραφα του Δουκικού Αρχείου Ηρακλείου, χωρίς να καθορίζεται η επαρχία, έχουμε κι άλλες αναφορές σε Πάλα, η οποία όμως παραπέμπει στην Πυργιώτισσα και σίγουρα κοντά στα χωριά Καμηλάρι και Πιτσίδια όπου μάλλον είναι τοπωνύμιο περιοχής κι όχι οικισμός γιατί δεν καταγράφεται πουθενά ως χωριό.

Στην έκδοση του Πολιτιστικού Συλλόγου Βενεράτου "Απόλλων" με τίτλο "Το Βενεράτο και η περιοχή του" ο Στέφανος Γρατσέας που είναι και ο συγγραφέας της έχει συγκεντρώσει σειρά εγγράφων της Ενετοκρατίας με σαφείς αναφορές σε οικισμό Pale.

Πάντως όποιος βρεθεί στην περιοχή και περπατήσει μέχρι το λόφο όπου δεσπόζει ο Άγιος Νικόλαος εύκολα μπορεί να διακρίνει ίχνη κατοίκησης.

Στο λόφο χαμηλά φαίνονται υπολείμματα κτισμάτων καθώς και τα ερείπια του ναού του Αγίου Αντωνίου, που ήταν σ’ ένα μεγάλο κομμάτι του λαξευμένος πάνω σε βράχο.

Στις βραχώδεις πλαγιές του ίδιου λόφου διακρίνεται πατητήρι, κι αυτό λαξευμένο στο βράχο, όπως επίσης και σκαλοπάτια που οδηγούσαν χαμηλά στο φαράγγι που διασχίζει ο ποταμός Απόλλωνας. Μέσα στο ποτάμι έπλεναν τα ρούχα τους ενώ λειτουργούσαν στις όχθες του νερόμυλοι για άλεση σιτηρών.

Στην κορυφή του λόφου δεσπόζει το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου που έχει άμεση επαφή με την Πατέλα του Πρινιά, στο απέναντι ακριβώς ύψωμα.Στη θέση του σημερινού ναού υπήρχε παλιότερη εκκλησία από την περίοδο της Ενετοκρατίας, η οποία ήταν κατεστραμμένη και ανακαινίσθηκε προ ολίγων ετών.

Κοιτάζοντας αυτό το λόφο και τη θέση του δύσκολα πιστεύει κάποιος πως ανακαλύφθηκε και κατοικήθηκε ξαφνικά κατά την Ενετοκρατία.Η ζωή σε αυτόν μάλλον που μας πάει μερικούς αιώνες πριν, όμως, δυστυχώς, κάποια συστηματική μελέτη ή ανασκαφή γύρω του δεν έχει γίνει.

Όλος ο λόφος έχει μετατραπεί σήμερα σε μαντρί με περιφράξεις και κοπριά να καλύπτει κάθε σπιθαμή του γεγονός που λειτουργεί αποτρεπτικά στο να τον επισκεφθεί κανείς κι έστω να θαυμάσει την υπέροχη θέα που προσφέρει σε μια τεράστια έκταση και προς όλες τις κατευθύνσεις.