Το υδραγωγείο της Ελληνορωμαϊκής Αρκαδίας-Η διαδρομή του σε Αυλή, Κασσάνους, Ίνι

Πηγή ζωής το νερό και ως τέτοιο διαχρονικά λειτούργησε για την ευρύτερη περιοχή του Ινίου όπου αξιοποιήθηκε όχι μόνο για να ξεδιψάσει ανθρώπους και καλλιέργειες αλλά και για να αφήσει το αποτύπωμα του, μέσω σπουδαίων έργων που κληροδότησαν πρόγονοι και κατακτητές, σε τούτο τον όμορφο και καταπράσινο τόπο.

Το 2016 ξεκίνησε και βαίνει πλέον προς ολοκλήρωση μια σημαντική προσπάθεια από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου για τον καθαρισμό και την ανάδειξη των ρωμαϊκών μνημείων νερού και συγκεκριμένα του υδραγωγείου της Ελληνορωμαϊκής Αρκαδίας, που τοποθετείται χωρικά στην ευρύτερη περιοχή του Ινίου. Το Ίνι υπήρξε ο ένας πόλος της Αρκαδίας και ο Προφήτης Ηλίας, στο Αφρατί, ο δεύτερος.

Το έργο χρηματοδοτεί η Περιφέρεια Κρήτης και υποστηρίζει με όλες τις δυνάμεις του ο Πολιτιστικός Σύλλογος Ινίου-Μονατηρακίου "Ίνατος" καθώς γνωρίζει πόσο σημαντικό είναι για το μέλλον του τόπου.

Σε αυτόν το χαρακτηρισμένο ως "Δρόμο του Νερού", περπάτησε ο Πεζοπορικός Όμιλος Ηρακλείου την Κυριακή συναντώντας σε κάθε βήμα του κομμάτια της ιστορίας που με ωραίο τρόπο πλέον ανασυντίθενται βάζοντας το Ίνι στον χάρτη των πολιτιστικών προορισμών για φυσιολάτρες και ανθρώπους που θέλουν να γνωρίσουν την ιστορία και μαζί της αυθεντικούς και λιγότερο προβεβλημένους τόπους.

Στην τρίωρη πεζοπορία συνόδευσε τα μέλη του Πεζοπορικού και έδωσε πολλές πληροφορίες ο Πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Ινίου, Τίτος Κοκολάκης, ενώ χρήσιμες γνώσεις προσέφεραν στους συμμετέχοντες οι αρχαιολόγοι Πόπη Γκαλανάκη και Νίκος Βασιλάκης.

Η διαδρομή στα απομεινάρια του ρωμαϊκού υδραγωγείου της Αρκαδίας καλύπτει, σε μια απόσταση περίπου 6,5 χιλιομέτρων,18 διαφορετικά σημεία ενδιαφέροντος, στα οποία ήδη έχουν τοποθετηθεί ενημερωτικές πινακίδες, ώστε να γνωρίζει ο επισκέπτης τι είναι αυτό που βλέπει.

Η αφετηρία βρίσκεται στη θέση Μιγκιλίσι, Ανεβάλλουσα, βορειοανατολικά του οικισμού της Αυλής, όπου η πηγή αρτεσιανού νερού προσφέρει το ζωοποιό πλούτο της σχηματίζοντας τον Αυλιώτη ποταμό που στη συνέχεια, κυλώντας στα όρια του Ινίου, λαμβάνει την ονομασία Ινιώτης.

Σύμφωνα με την κ. Γκαλανάκη ο συλλεκτήρας του νερού στην αφετηρία του υδραγωγείου πιθανόν να σχετίζεται με κάποιες από τις κατασκευές που εντοπίζονται στην κοίτη του ποταμού και στα όρια της ανατολικής όχθης του, στο ίδιο σημείο, όπου εντοπίζονται σε υψηλότερη στάθμη τα υπολείμματα μιας κρήνης με μνημειακά χαρακτηριστικά, τύπου νυμφαίου.

Η κρήνη αυτή πιθανότατα ταυτίζεται με την κεφαλόβρυση του υδραγωγείου καθώς η θέση της συμπίπτει απόλυτα με την πηγή του αρτεσιανού νερού στην κοίτη του ποταμού και τις κατασκευές που φαίνεται ότι συνδέονταν με την κεφαλόβρυση δημιουργώντας ένα μνημειακό σύνολο, δυσανάγνωστο όμως σήμερα.

Ο ναός της Ζωοδόχου Πηγής

Το πρώτο ορατό κομμάτι του ρωμαϊκού υδραγωγείου το συναντάμε στη θέση Πλύστρα, όπου βρίσκεται και η βυζαντινή εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής, στο θεμέλιο του δυτικού τοίχου της.

Αμέσως μετά στο Μεγάλο Μύλο διακρίνεται το δεύτερο κομμάτι του υδραγωγείου για να συνεχίσει τη διαδρομή του στο Αφράτο (το σωζόμενο τμήμα εδώ εκτείνεται σε μήκος 28 μέτρων) στο Δέμα, στον Άγιο Γεώργιο (στα όρια των Κασσάνων), μετά στο Μύλο, για να περάσει η διαδρομή του πλέον στα διοικητικά όρια του Ινίου στη θέση Ελλενικά όπου βρίσκεται το ρέμα του Ρηνιά.

Το 8^ο τμήμα του ρωμαϊκού υδραγωγείου προσδιορίζεται στου Παπά το Δέμα και αμέσως μετά ακολουθούν δυο μικρά σωζόμενα τμήματα κάτω από το ναό της Αγίας Βαρβάρας.

Θέση Αφράτο

Στη θέση Μέσα Ξελληνούς σώζεται αποσπασματικά το 11^ο τμήμα του υδραγωγείου και λίγο παρακάτω το 12^ο. Στη θέση Κορκολή έχουμε κάποια ακόμα κομμάτια του για να πάρουν σειρά τα Λενικά όπου σε δυο διαφορετικά σημεία υπάρχουν απομεινάρια του μνημειώδους εκείνου έργου.

Ο αρχαιολόγος Ν. Βασιλάκης

Στο Καμπουρωτό Χαράκι συναντάμε ένα από τα πιο χαρακτηριστικά τμήματα (16ο) όπου κάποτε υπήρχε και υδατογέφυρα, πεσμένη σήμερα στο έδαφος αλλά με ξεκάθαρη την εικόνα της.

Από εκείνο το σημείο ξεκινούσε ο αστικός χώρος της Ελληνορωμαϊκής Αρκαδίας. Το 17^ο σημείο ενδιαφέροντος είναι στη θέση Κεφάλα (Ακρόπολη της Αρκαδίας) όπου λειτουργούσε η τερματική δεξαμενή νερού ενώ το τελευταίο απαντάται στα Λενικά μαζί με τμήμα του κλάδου διανομής του νερού.

Η πεσμένη στο έδαφος υδατογέφυρα στο Καμπουρωτό Χαράκι

Όπως περιέγραψε ο αρχαιολόγος Νίκος Βασιλάκης, αυτού του είδους τα υδραγωγεία αποτελούσαν αυτοκρατορικές δωρεές προς τις πόλεις και τα χωριά.

Το υδραγωγείο στην Αρκαδία κατασκευάστηκε κατά την εποχή των Φλαβίων, με όμοιο τρόπο μ’ εκείνα της Γόρτυνας, της Βόρειας Αφρικής κι άλλων ρωμαϊκών κτήσεων.

Τα υλικά κατασκευής του ήταν πλίνθοι (το μονοπώλιο παραγωγής τους είχαν οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες όποτε η χρήση τους αποτελούσε και σήμα κατατεθέν ότι το έργο ήταν αυτοκρατορικό), κι επίσης ασβέστης, θηραϊκή γη και διάφοροι λίθοι.

Η υδατογέφυρα, είπε ο ίδιος, είχε στην κορυφή της ανοικτό αγωγό πλάτους 25 εκατοστών και ύψους 50-70 εκατοστών.

Με αυτή την υδατογέφυρα, υπό πίεση, το νερό οδηγούνταν με το σύστημα του σιφωνίου στην Κεφάλα, όπου ήταν κτισμένη η Ακρόπολη τους. Εκεί διοχετεύονταν σε δεξαμενή και στη συνέχεια διανέμονταν,μέσω αγωγών, σε κρήνες, λουτρά και οικίες.

Λουτρική εγκατάσταση κοντά στην υδατογέφυρα

Στην περιοχή πέριξ της υδατογέφυρας, λειτουργούσαν τρία διαφορετικά λουτρικά συγκροτήματα, το ένα λίγα μέτρα μακριά από τα ερείπια της.

Αυτές οι εγκαταστάσεις μεταφοράς και διανομής νερού φέρεται να κατασκευάστηκαν στο πρώτο μισό του 1^ου αιώνα μ. Χ και λειτούργησαν ως τον 4^ο αιώνα μ. Χ.

Αργότερα λόγω σεισμών κι άλλων παραγόντων υπέστησαν φθορές όμως έγιναν αποκαταστάσεις και συνεχίστηκε για κάποιο διάστημα η χρήση τους.

Το Λουτρό της Βασίλισσας

Η αρχαιολόγος Πόπη Γκαλανάκη, παρουσιάζοντας στους συμμετέχοντες στην πεζοπορία του περίφημο Λουτρό της Βασίλισσας, λίγα μέτρα μακρύτερα από τον υπό επισκευή βενετισάνικο νερόμυλο του Ινίου, τόνισε πως τα λουτρικά συγκροτήματα ήταν ουσιαστικά το αποτύπωμα που άφηναν πίσω τους οι Ρωμαίοι σε κάθε περιοχή.

Ήταν οι δομές εκείνες που δικαιολογούσαν τη χρήση των υδραγωγείων και οι χώροι όπου οι Ρωμαίοι αξιοποιούσαν όχι μόνο για να μένουν καθαροί αλλά και για να περνούν μέσω αυτών και την πολιτική τους.

Η αρχαιολόγος Π. Γκαλανάκη

Στο Λουτρό της Βασίλισσας μάλιστα αποτυπώνεται ξεκάθαρα όλη η λειτουργία τέτοιων χώρων αφού παραμένει ευδιάκριτο το φουρνάκι όπου έβαζαν φωτιά, με τον ζεστό ατμό, στη συνέχεια, να διοχετεύεται, μέσω του πατώματος, σε όλους τους χώρους του.

Μάλιστα το συγκεκριμένο λουτρό διασώζει και τμήματα ψηφιδωτού στο πάτωμα του ενώ η εγκατάσταση του ήταν πολύ μεγαλύτερη απ’ αυτή που ήδη φαίνεται κι έχει ανασκαφεί. Το θετικό ωστόσο είναι πως με μέριμνα του Πολιτιστικού Συλλόγου αγοράστηκε παρακείμενος ελαιώνας κι έτσι θα αναζητηθούν και τα υπόλοιπα κτίσματα του.

Τμήμα του ψηφιδωτού στο Λουτρό της Βασίλισσας

Να σημειώσουμε πως με την ολοκλήρωση του έργου ανάδειξης και καθαρισμού των σημείων απ’ όπου περνούσε το υδραγωγείο της Ελληνορωμαικής Αρκαδίας θα γίνει, σε συνεργασία με την Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή, και μια επιφανειακή αρχαιολογική έρευνα σε απόσταση 1-1,5 χιλιομέτρου από την θέση Κεφάλα που δεν αποκλείεται να φέρει στο φως νέα ευρήματα.