Παναγία Οδηγήτρια του Μέρωνα: Η χαρακτηρισμένη ως Μόνα Λίζα του Βυζαντίου

 

Μνημείο μεγάλης αξίας για το Μέρωνα και γενικότερα για το Αμάρι και την Κρήτη ο ναός της Παναγίας που συναντάμε σε κεντρικό σημείο του Οικισμού.

Εξαιρετικής τέχνης, θεωρούνται οι πάμπολλες τοιχογραφίες που φέρει ενώ ειδική αναφορά δεν μπορεί να μη γίνει στις φορητές εικόνες που στολίζουν το τέμπλο, τα προσκυνητάρια και τους τοίχους του.

Ωστόσο μια απ’ αυτές ξεχωρίζει και για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της και για την ιστορία της.

Ο λόγος για την εικόνα της Παναγίας της Οδηγήτριας, έργο που ενέπνευσε το σπουδαίο ζωγράφο  Άγγελο Ακοτάντο και το οποίο δώρισε στο ναό ο Αλέξιος Καλλέργης, της γνωστής μεγάλης και ισχυρής οικογένειας της Ενετοκρατίας.

Η μορφή της Παναγίας είναι τόσο εντυπωσιακή που έχει χαρακτηριστεί ως η Μόνα Λίζα του Βυζαντίου.

Φιλοτεχνήθηκε στη Μόνη Οδηγών της Κωνσταντινούπολης περί τα τέλη του 14ου αιώνα. Οι περιηγητές που επισκέφθηκαν την Κωνσταντινούπολη από τον 11ο έως τον 15ο αιώνα αναφέρουν ότι Μονή των Οδηγών βρισκόταν στην περιοχή ανάμεσα στη θάλασσα και στο Μεγάλο Παλάτι, στα δεξιά της διαδρομής από την Αγία Σοφία προς τον Άγιο Γεώργιο των Μαγγάνων.

Η συγκεκριμένη Μονή λέγεται πως ιδρύθηκε από την αυτοκράτειρα Πουλχερία, για να τοποθετήσει εκεί την εικόνα της Οδηγήτριας που της έστειλε η αυτοκράτειρα Ευδοκία από την Αντιόχεια, κατά την διάρκεια του πρώτου ταξιδιού της στους Αγίους Τόπους.Φέρεται την πρώτη αυτή εικόνα να είχε ζωγραφίσει ο Ευαγγελιστής Λουκάς. Στη συνέχεια όμως από τη Μονή Οδηγών έγιναν αντίγραφα της που εστάλησαν στη Ρωσία, στην Κύπρο, και σε διάφορα σημεία της Ελλάδας, μεταξύ αυτών και στην Κρήτη.

 

Για την εικόνα της Παναγίας της Οδηγήτριας στο Μέρωνα Αμαρίου χρησιμοποιήθηκε αυγοτέμπερα σε ξύλο ενώ η προετοιμασία της είχε γίνει σε ύφασμα.

Παρά τις φθορές στην επιφάνειά της εικόνας είναι ξεκάθαρο πως έχουμε να κάνουμε με τον καθιερωμένο εικονογραφικό τύπο του Παλλαδίου της Κωνσταντινούπολης.

Η Παναγία φοράει σκούρο βυσσινί μαφόριο. Το πρόσωπο της, με τα καλοσχηματισμένα χαρακτηριστικά, είναι αυστηρό και θλιμμένο γιατί γνωρίζει τι θα βιώσει ο μονογενής της.

Θεωρείται σχεδόν βέβαιο πως από τη μορφή του Χριστού λείπει το τμήμα που τον παρουσιάζει να ευλογεί με το δεξί χέρι κρατώντας κλειστό ειλητάριο με το αριστερό.

Ο κάμπος, όπου τοποθετούνται οι δυο μορφές, είναι χρυσός και για τη δημιουργία του χρησιμοποιήθηκαν φύλλα χρυσού.

Στο χρυσό κάμπο της εικόνας έχουν επίσης σωθεί τα γράμματα [Οδη]ΓΗ[τρια] σε κόκκινη κεφαλαιογράμματη γραφή, τα συμπιλήματα Θ[εο]Υ, από το Μητήρ Θεού, καθώς και το Ι[ησου] CX (ριστό) C.

Να σημειώσουμε πως η συγκεκριμένη εικόνα είχε μεταφερθεί στην Αθήνα και συμμετείχε στην έκθεση  «Χειρ Αγγέλου» στο Μουσείο Μπενάκη.

Στην έκθεση αυτή παρουσιάστηκε το έργο ζωής του σπουδαίου ζωγράφου του 15ου αιώνα Άγγελου Ακοτάντου, που έζησε στην Βενετοκρατούμενη Κρήτη.Ανάμεσα στα εκθέματα ήταν και η εικόνα της Παναγίας του Μέρωνα την οποία εικάζεται πως ο ζωγράφος είχε χρησιμοποιήσει ως πρότυπο για τα δικά του έργα.

Τι αναφέρει η παράδοση για τις φθορές στην εικόνα

Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, που μας μετέφερε ο εφημέριος του Μέρωνα, Εμμανουήλ Βαμιεδάκης, τις φθορές στην εικόνα της Οδηγήτριας προκάλεσαν Οθωμανοί που είχαν πάει στο Μέρωνα, την περίοδο της Τουρκοκρατίας, για να βεβηλώσουν το ναό. Λέγεται πως αφού άγγιξαν την εικόνα ξαφνικά και χωρίς αιτία "έσβησαν" κι άφησαν την τελευταία τους πνοή μπροστά της. Στη συνέχεια οι ντόπιοι τους πήραν από εκεί και τους έθαψαν έξω από το κτίσμα.