Η Μονή Παναγίας Ιερουσαλήμ στο Λουτράκι Μαλεβιζίου και η ιστορία της

 

Ξεχασμένο χωρίς να θυμίζει σε τίποτα τις παλιές δόξες του είναι σήμερα το Μοναστήρι της Παναγίας Ιερουσαλήμ στο Λουτράκι Μαλεβιζίου.

Ελάχιστα κελλιά μαρτυρούν ότι αυτό το βλέπουμε δεν είναι απλά ένας ναός με βοηθητικούς χώρους αλλά ένα πολύπαθο Μοναστήρι που υπήρξε κέντρο επαναστατικής δράσης και θύλακας αντίστασης κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Η παράδοση αναφέρει πως χρωστά το όνομα του σε έναν Γεροσολυμίτη καλόγερο που ήρθε στην Κρήτη. Αναφέρεται μάλιστα πως παλιότερα ήταν μετόχι του Αγίου Τάφου κι έτσι διατηρήθηκε η λέξη Ιερουσαλήμ στο όνομα του.Μετά το 1654 μέχρι και τη διάλυση του ωστόσο υπήρξε άλλοτε σταυροπηγιακή κι άλλοτε ενοριακή Μονή.

Σήμερα γνωρίζουμε πως ήταν σε λειτουργία τουλάχιστον κατά τον τελευταίο αιώνα της Ενετοκρατίας όμως δεν είναι εύκολο να προσδιορίσουμε, έστω κατά προσέγγιση, το έτος ίδρυσης του.

Τον Απρίλιο του 1654 ο Μητροπολίτης Κρήτης Νεόφυτος Πατελάρος, ο πρώτος ύστερα από 450 χρόνια ορθόδοξος μητροπολίτης στο νησί, παραχώρησε στον Πατριάρχη Ιωαννίκιο τη Μονή Ιερουσαλήμ μαζί με άλλα τέσσερα κρητικά μοναστήρια, τα οποία μετατράπηκαν σε σταυροπηγιακά.

Έτσι τα υπόλοιπα χρόνια της πολιορκίας του Χάνδακα (μέχρι το 1699) η Μονή Ιερουσαλήμ απολάμβανε την προστασία του Οικουμενικού Θρόνου.

Οι πρώτες μαρτυρίες για το συγκεκριμένο Μοναστήρι κατά την Τουρκοκρατία προέρχονται από έγγραφα του ιεροδικείου.Δεν ξέρουμε όμως πολλά για την ιστορία του εκείνα τα πρώτα χρόνια. Το 1745 πάντως, με βάση τα έγγραφα της περιόδου, το καθολικό του ήταν στα πρόθυρα κατάρρευσης και οι τουρκικές αρχές έδωσαν άδεια για την επισκευή του.

Συμμετοχή στον αγώνα για την απελευθέρωση

Η επανάσταση του 1821 υπήρξε καθοριστική για την πορεία των κρητικών μοναστηριών. Εκείνη την περίοδο στον Κώδικα Θυσιών αναφέρεται η Μονή Ιερουσαλήμ με τις εγκαταλελειμμένες περιουσίες της.

Σύμφωνα με την παράδοση, αφού γραπτές μαρτυρίες δεν έχουμε, το 1821 η Μονή Ιερουσαλήμ έπαθε τέτοιες ζημιές που παρέμεινε έρημη για χρόνια. Αργότερα στελεχώθηκε με μοναχούς, με τη δυναμική παρουσία της οικογένειας των Καλησπέρηδων, που κατάφεραν να την ανασυγκροτήσουν αναπτύσσοντας παράλληλα σπουδαία εθνική δράση.

Ενδεχομένως η επανασυγκρότηση της να έγινε την περίοδο της αιγυπτιακής κατοχής με τα μέτρα του χαλίφη της Αιγύπτου Μοχάμεντ Άλι.

Ο πρώτος ηγούμενος της, μετά την επανάσταση του 1821, ήταν ο Βικέντιος Καλησπεράκης, ο οποίος παρέμεινε σε αυτή τη θέση ως το 1855.

Τα χρόνια που ακολούθησαν ήταν δύσκολα για τα οικονομικά του Μοναστηριού ενώ το 1866 η μεγάλη Κρητική Επανάσταση το βρίσκει μετερίζι για οπλαρχηγούς και επαναστάτες. Ο τότε ηγούμενος του Μελέτιος Καλησπερής αναδεικνύεται σε σπουδαία μορφή του κρητικού αγώνα.

Έγινε ένοπλος επαναστάτης και συμμετείχε σε σφοδρές μάχες στο Μαλεβίζι. Οι χώροι του Μοναστηριού μετατράπηκαν σε  σημεία σύναξης επαναστατών και ορμητήριο τους.

Και βέβαια οι Τούρκοι μαθαίνουν για το ρόλο που παίζει και φροντίζουν να το καταστρέψουν. Το βεβήλωσαν, το έκαψαν, κατεδάφισαν το ναό του ενώ άνοιξαν μέχρι και τα μνήματα και σκόρπισαν τα οστά των νεκρών μοναχών.

Η καταστροφή ήταν ολοκληρωτική και βέβαια, στη συνέχεια, η οικονομική κατάσταση του έγινε δεινή. Άρχισε να πουλάει ακίνητα σε χωριά του Μαλεβιζίου για να συντηρηθεί.

Ο ναός βρέθηκε σε πολύ κακή κατάσταση. Το μεγαλύτερο τμήμα του ήταν έτσι κι αλλιώς ετοιμόρροπο πριν το 1866. Σε καλή κατάσταση ήταν μόνο ο νάρθηκας, ο οποίος και διασώζεται ως τις μέρες μας.

Το 1870 ανοικοδομήθηκε ο ναός πάνω στα θεμέλια του παλιού και σε συνέχεια με τον πρόναο όπου βλέπουμε ως τις μέρες μας, σε όχι και τόσο καλή κατάσταση, να διασώζονται κάποιες τοιχογραφίες.

Η Μαρία Μηλιαροπούλα φαίνεται να ήταν από τους ανθρώπους που ανέπτυξαν αξιόλογη δράση για την ανόρθωση της Μονής.Στο καθολικό της μάλιστα σώζονται ακόμα εικόνες που είχε αφιερώσει η ίδια μετά το 1870.

Με τον Καταστατικό Νόμο του 1900 κρίθηκε διαλυτέα η Μονή Ιερουσαλήμ. Το 1910 έρχεται στο Ηράκλειο ο γεννημένος στα Πεζά και χειροτονημένος μοναχός στο Άγιο Όρος Ιερόθεος Ιδομενέως.

Του ανατέθηκε από την Εκκλησία της Κρήτης το έργο της ανασυγκρότησης των ιερών μονών. Εκείνος πρότεινε η Μονή Ιερουσαλήμ να λειτουργήσει ως φροντιστήριο κληρικών.

 Έτσι ο Ιερόθεος εστάλη εκεί ως ηγούμενος. Με δική του εποπτεία άρχισε να λειτουργεί εκκλησιαστικό φροντιστήριο και σιγά σιγά το μοναστήρι στάθηκε ξανά όρθιο. Το 1918 είχε πια οκτώ μοναχούς. Δυστυχώς ο Ιερόθεος θα επιστρέψει πριν τον πόλεμο του 1940 στο Άγιο Όρος και η Μονή Ιερουσαλήμ θα παρακμάσει για μια ακόμα φορά.

Τελευταίος ηγούμενος της ήταν ο Ευμένιος Σεβαστάκης. Τα τρία πέμπτα της περιουσίας, που της είχε απομείνει, πέρασαν στο Ταμείο Εφέδρων Ηρακλείου και το 1924-25 άρχισε να κουβεντιάζεται η ανέγερση σανατορίου στη Μονή Ιερουσαλήμ.

Λίγα χρόνια αργότερα ξεκινά το έργο, δυτικά των εγκαταστάσεων της. Λέγεται πως τη μέρα που κηρύχθηκε ο πόλεμος του 1940 οι εργάτες δούλευαν κανονικά στο έργο, που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ.

Το 1935 η Μονή Ιερουσαλήμ κρίθηκε ξανά διαλυτέα και λίγα χρόνια αργότερα ερήμωσε και πάλι.

(Οι πληροφορίες αντλήθηκαν από την έκδοση «Το Μαλεβίζι από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι σήμερα», του Οργανισμού Ανάπτυξης Μαλεβιζίου)

Δείτε επίσης:

Tο Σανατόριο στο Λουτράκι Μαλεβιζίου-Ένα όνειρο πολλών εκατομμυρίων που σταμάτησε άδοξα