Ο ναός του Αγίου Ισιδώρου του Πηλουσιώτη στο Κάβο Σίδερο Σητείας και η ιστορία του

 

Κάθε χρόνο στις 4 Φεβρουαρίου, ημέρα γιορτής του Οσίου Ισιδώρου του Πηλουσιώτη, πανηγυρίζει ο Ναός που είναι αφιερωμένος στη χάρη του και αποτελεί μετόχι της Ιεράς Σταυροπηγιακής Μονής Τοπλού, στο ακρωτήρι «Κάβο Σίδερο», εντός των ορίων της Ναυτικής Βάσης Κυριαμαδίου Σητείας.

Εκείνη η ημέρα είναι η μοναδική που μπορεί κάποιος να επισκεφθεί το εκκλησάκι και να λειτουργηθεί, αφού λόγω του στρατιωτικού χαρακτήρα της περιοχής δεν υπάρχει ελεύθερη πρόσβαση.

Ο όσιος Iσίδωρος ο Πηλουσιώτης ήταν μοναχός και συγγραφέας από την Αίγυπτο και γεννήθηκε περί το 360 μ.Χ. Είχε το προσωνύμιο Πηλουσιώτης επειδή μάλλον ασκήτευσε και ήταν ηγούμενος σε μοναστήρι κοντά στο αρχαίο Πηλούσιο, σημερινό Πόρτ Σάιντ.

Όταν κατέκτησαν την Αίγυπτο οι Άραβες, κυνηγημένοι μοναχοί από το εκεί μοναστήρι του Αγίου Ισιδώρου κατέφυγαν στον ανατολικότερο άκρο της Κρήτης και ίδρυσαν νέα μονή, από την οποία  πήρε το όνομά του το ακρωτήρι Κάβο Σίδερο (Ακρωτήριο Ισίδωρος). Επίσης το ίδιο ακρωτήρι το βλέπουμε και ως Σαμώνιο από τη Σαμώνια Αθηνά, που φέρεται να είχε ναό εκεί σε προγενέστερους χρόνους, αν και η ονομασία Σαμώνιο φέρεται να υπήρξε ακόμα και πριν την ύπαρξη του ναού της Αθηνάς.

Την παρουσία χριστιανικού ναού στην περιοχή αναφέρει ο Φλωρεντινός ιερέας-περιηγητής Κριστόφορο Μπουοντελμόντι όταν βρέθηκε στο νησί, κατά το 1415.

Η ανασκαφή

Στην άκρη του Σαμωνίου είχαν γίνει από την ΚΦ Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Κρήτης μικρές ανασκαφικές έρευνες για τον εντοπισμό του ναού της Μινωίδος ή Σαμώνιας Αθηνάς, που τοποθετούσε εκεί ο Απολλώνιος παραθέτοντας το σχετικό μύθο.

Τμήμα της έρευνας έγινε σε ίχνη τοιχοποιίας κοντά στο νεώτερο ναό του Αγίου Ισιδώρου, στο ύψωμα, κοντά στην ακτή. Αποκαλύφθηκαν πράγματι τα ερείπια εκκλησίας μήκους, με τον πρόναο 12,80 μέτρων  και πλάτους 5,20 μέτρων, με εξωτερικό δωμάτιο στο βόρειο τοίχο. Η κεραμική που βρέθηκε βεβαίωσε ότι ο ναός ήταν σε χρήση κατά την Ενετοκρατία αλλά το πολύτιμο για την ιστορία εύρημα ήταν η περισυλλογή τριών νομισμάτων που όχι μόνο συνθέτουν τη διάρκεια ζωής του αλλά συνηγορούν στη λύση της θέσης του ναού του Αγίου Ισιδώρου που είχε δει κατά την επίσκεψη του στην περιοχή ο Μπουοντελμόντι.

Βρέθηκε λοιπόν το tornesselo του Δούκα Αντόνιο Βενέριο (1382-1400) ενώ σε ταφή στο χώρο του ιερού, προφανώς κάποιου ιερωμένου, εντοπίστηκε ένα tornesselo του Δούκα Leonardo Lorendan (1501-1521) κι ακόμα στο νάρθηκα ξέθαψαν ένα sesino του Δούκα Marino Grimano (1595-1605).

Ο ναός αυτός, κατά συνέπεια, φαίνεται πως κτίστηκε κατά τη β βυζαντινή περίοδο, εποχή θρησκευτικής οικοδομικής αναγέννησης και υπήρχε στις αρχές του 15^ου αιώνα και φυσικά το 1415 που τον είδε ο Μπουοντελμόντι.

Δεν καταστράφηκε από τις οθωμανικές επιδρομές του 1462 και 1471, όπως υπέθετε ο Νίκος Παπαδάκης, και το πιο σημαντικό είναι πως υπήρχε τον 16^ο αιώνα.Ο ναός άρα πρέπει να ερειπώθηκε στις αρχές του 17^ου αιώνα όταν η ύπαιθρος δέχθηκε σφοδρές επιθέσεις των Οθωμανών που κατέληξαν στην κατάκτηση της Κρήτης και ειδικότερα της Σητείας το 1648.

Αυτή λοιπόν ήταν η ecclesia Sancti Ysidori που συνάντησε ο Ιταλός περιηγητής και πιθανώς οι δύο από τους ιερείς που είδε έμεναν σε κελιά που απάρτιζαν το μακρόστενο κτίσμα στα βόρεια της εκκλησίας.

Αργότερα, στην εποχή της Τουρκοκρατίας, και σε περίοδο που οι Οθωμανοί άρχισαν να δείχνουν θρησκευτική ανοχή, φαίνεται πως κτίστηκε ο νεότερος ναός του Αγίου Ισιδώρου στη θέση που βρίσκεται σήμερα, σε μικρή απόσταση από τα ερείπια του παλιού, που για κάποιο άγνωστο λόγο δεν προτιμήθηκαν να οικοδομηθούν εκ νέου.

Επομένως παρακολουθώντας το οδοιπορικό του Μπουοντελμόντι, στην εκκίνηση του για επίσκεψη στο εσωτερικό της Κρήτης, θα πρέπει να θεωρήσουμε δεδομένο ότι αποβιβάστηκε στο Σαμώνιο άκρο, στο σημερινό Κάβο Σίδερο, όπου σε ύψωμα που αποτελεί την απόληξη στη θάλασσα τραχύ βουνού, το οποίο σήμερα είναι γνωστό ως Κεφάλα του Κάβου, είδε την εκκλησία του Αγίου Ισιδώρου. Αφού διέσχισε μια περιοχή γυμνή από δέντρα, όπως ακριβώς είναι σήμερα, έφτασε στον κόλπου της Ιτάνου, που ταιριάζει απόλυτα με την περιγραφή του. Εκεί είδε τα αρχαία ερείπια της δωρικής πόλης και στη συνέχεια προχώρησε την περιήγηση του στο εσωτερικό του νησιού.

Ο ναός που υπάρχει σήμερα στο σημείο είναι μονόχωρος κι όχι ιδιαίτερα ευρύχωρος. Ένα απλό ξύλινο τέμπλο διαχωρίζει τον κυρίως ναό από το Ιερό Βήμα και πάνω του βλέπουμε να χωρούν μόνο δυο εικόνες, του τιμώμενου Αγίου και την Βρεφοκρατούσας Παρθένου. Δίπλα στο ναό είναι κτισμένος βοηθητικός χώρος μια και η γιορτή του Αγίου Ισιδώρου γίνεται μέσα στο καταχείμωνο και είναι δύσκολο, αν φυσάει και βρέχει, να μείνει κανείς για ώρα έξω.

 

Επιστολές επίκαιρες ως τις μέρες μας

Ο Άγιος Ισίδωρος Πηλουσιώτης, που τιμάται από την Εκκλησία μας στις 4 Φεβρουαρίου, διακρίθηκε ως σπουδαίος επιστολογράφος.Διέθετε σπάνια παρρησία και διακρινόταν για το ακέραιο ήθος και την ορθότητα της πίστης του.

Σώζονται χιλιάδες επιστολές του προς κληρικούς, σοφιστές, γραμματικούς, ιατρούς αλλά και ιδιώτες.Χωρίς να υπολογίζει τη δύναμη της κρατικής εξουσίας, λειτουργώντας πέρα από εγκόσμιες σκοπιμότητες, ήλεγχε ακόμη και κοσμικούς άρχοντες καθώς και αυτόν ακόμη τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο Β' (408-450).

Ασχολήθηκε ιδιαίτερα  με τη μελέτη των Γραφών και την υπεράσπιση της Ορθοδοξίας και μάλιστα φέρεται να  συνέγραψε τρεις χιλιάδες επιστολές αφιερωμένες στην ερμηνεία της Αγία Γραφής.

Πολλές από τις επιστολές του Αγίου Ισιδώρου απευθύνονται σε επισκόπους, πρεσβυτέρους, διακόνους και μοναχούς, στους οποίους υπενθυμίζει το ύψος της ιεροσύνης και του μοναχικού βίου καθώς και την πνευματική βαρύτητα της κλήσης τους.

Σχετικά με την υψηλή αποστολή της ιεροσύνης έγραφε πως η ιεροσύνη είναι «θείο πράγμα», «θεία τελετή, η οποία ανοίγει τους ουρανούς σε όσους μυήθηκαν» στη χριστιανική πίστη αλλά και «πράγμα ουράνιο».

Υπενθύμιζε ακόμη ο Άγιος τη βαριά ευθύνη που έχει ο επίσκοπος, όταν χειροτονεί αναξίους κληρικούς. Είναι σαν να παραδίδει τα πρόβατα σε λύκους για να τα κατασπαράξουν και σε αλεπούδες για να τα αφανίσουν με δόλο.

Σε μια επιστολή θέτει μάλιστα τα εξής ερωτήματα: Τι φταίει η Εκκλησία, αν ορισμένοι κατέχουν το αξίωμα του κληρικού, ενώ δεν είναι άξιοι να προσμετρούνται ούτε καν στα λαϊκά μέλη της; Και από την άλλη, γιατί να μην εγκωμιάζεται η Εκκλησία για τους αξίους διακόνους της αλλά να διασύρεται μόνο για τους αναξίους;

 

(Αντλήθηκαν πληροφορίες από το δελτίο ΧΑΕ (1984), περίοδος Δ, Νίκος Παπαδάκης)

Δείτε επίσης

Κάβο Σίδερο: Η μοναδικής ομορφιάς παραλία του Αγίου Ισιδώρου εντός της Ναυτικής Βάσης Κυριαμαδίου