Μουσείο Ηρακλείου: Γνωριμία με ευρήματα πρώιμων ιστορικών χρόνων νεκροταφείων της Αν. Κρήτης

 

Μπορεί μια βόλτα Κυριακή πρωί σε νεκροταφεία να είναι γοητευτική; Σίγουρα ναι αν γίνεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου στα νεκροταφεία των πρώιμων ιστορικών χρόνων (10^ος-4^ος αιώνας π.Χ) και ξεναγός σε αυτήν είναι ο αρχαιολόγος Κλεάνθης Σιδηρόπουλος.

Ο κ. Σιδηρόπουλος, στο πλαίσιο της ανοικτής εισόδου για το κοινό σε μουσεία και τους αρχαιολογικούς χώρους, την πρώτη Κυριακή κάθε μήνα από το Δεκέμβριο μέχρι και το Μάρτιο, και των δωρεάν θεματικών ξεναγήσεων που το Αρχαιολογικό Μουσείου Ηρακλείου έχει καθιερώσει, προσέφερε την Κυριακή 5 Φεβρουαρίου, σε ένα πολυπληθές κοινό, ενδιαφέρουσες πληροφορίες για σειρά εκθεμάτων της αίθουσας 19.

Σε αυτήν παρουσιάζονται εκθέματα από νεκροταφεία της Ανατολικής Κρήτης τα οποία ξεδιπλώνουν όχι μόνο ταφικά έθιμα και μεταθανάτιες αντιλήψεις αλλά γίνονται καθρέπτης της ζωής αποτυπώνοντας την καθημερινότητα, την ποικίλες τέχνες και τις σχέσεις της Κρήτης με τον ευρύτερο γεωγραφικό χώρο της Μεσογείου.

Όπως εξήγησε ο κ. Σιδηρόπουλος, όλα αυτά τα αντικείμενα μιας χρήσης, μια και προορίζονται μόνο και μόνο στο να συνοδεύσουν το νεκρό στο τελευταίο του ταξίδι, μας ταξιδεύουν στην εποχή του σιδήρου και στην γεωμετρική τέχνη που ήκμασε στην Αττική παράγοντας εντυπωσιακά τέχνεργα. Αυτή την τέχνη τη διέδωσε σε όλο το νοτιοελλαδικό χώρο και φυσικά στην Κρήτη.

Αντιπροσωπευτικό δείγμα αυτής της εποχής ο αμφορέας που βρέθηκε σε τάφο της Κνωσού στολισμένος με γεωμετρική διακόσμηση και χρώματα, με επαναλαμβανόμενα μοτίβα όπως εκείνα του μαιάνδρου, (αγαπημένο σχέδιο της περιόδου), κύκλους, τρίγωνα κ.α

Όμως στη συγκεκριμένη προθήκη του μουσείου και στα αγγεία με τα γεωμετρικά σχέδια βλέπουμε και κάτι άλλο πολύ ενδιαφέρον. Ο καλλιτέχνης από την Κνωσό, που τα δημιούργησε, ενσωμάτωσε και σχέδια που ήδη γνώριζε και είχαν μινωικές καταβολές, όπως τις θεές των όφεων και τη θεά με τα υψωμένα χέρια. Έχουμε λοιπόν ένα μίγμα τεχνών αλλά και εθνολογικό.

Σ’ ένα άλλο αγγείο της ίδιας περιόδου βλέπουμε στην πίσω πλευρά σχέδια που αναπαριστούν λιοντάρια τα οποία κατασπαράσσουν έναν άνδρα. Όπως είπε ο κ. Σιδηρόπουλος ο τεχνίτης που το έφτιαξε δεν είχε δει λιοντάρια κι ενδεχομένως να εμπνεύσθηκε από κάποιο παραμύθι ή τραγούδι εκείνης της εποχής με ανατολίτικη προέλευση.

Εντυπωσιακές είναι και οι εικόνες σ ένα αγγείο με άψογους γεωμετρικούς κύκλους όπου εμφανίζεται ένας πολεμιστής να κρατά ένα τετράγωνο πλέγμα, ίσως είδος παγίδας, ο οποίος παραπέμπει σε υστερομινωικά πρότυπα.

Είναι μια ζωντανή παράσταση σ’ ένα κρατήρα που φωνάζει αττική τέχνη αλλά με ενσωματωμένο το τοπικό ιδίωμα της Κρήτης.

Στην προθήκη με τα κοσμήματα συναντάμε ξανά το μοτίβο του λιονταριού και έναν ήρωα που φοράει σουμεριακό κράνος. Ούτε αυτά προφανώς τα είχε δει ο τεχνίτης από την Κνωσό που έφτιαξε το χρυσό κόσμημα, όμως ίσως είχε ακούσει γι αυτά σ ένα έμμετρο παραμύθι με πρωταγωνιστή έναν ανατολίτη ήρωα, κι αυτές τις σκηνές τις μετέφερε στην τέχνη του.

Σε μια εντυπωσιακή ζώνη-χαλκογραφία, που επίσης βλέπουμε στη συγκεκριμένη αίθουσα, ο καλλιτέχνης παρουσιάζει μια πόλη που την υπερασπίζονται τοξότες που φορούν κράνη μη κρητικά και πολεμιστές πάνω σε άρματα.

Την ίδια περίοδο η γεωμετρική τέχνη αναπτύσσεται και σε άλλες πόλεις εκτός Κνωσού όπως στην Έλτυνα (κάπου κοντά σε Κουνάβους, Πεζά, Καταλαγάρι καθώς ακόμα δεν έχει βρεθεί παρά μόνο διάσπαρτα κάποια ευρήματα της).

Τα αγγεία που εντοπίστηκαν εκεί θυμίζουν πολύ εκείνα της Κνωσού, με την οποία άλλωστε απείχαν λίγα χιλιόμετρα. 

Ωστόσο η Έλτυνα ήταν αυτόνομη πόλη με τη δική της νομοθεσία, χωρίς δικό της νόμισμα όμως, αποτελώντας δορυφόρο της Κνωσού ως το 2^ο αιώνα οπότε και η Κνωσός την αφομοίωσε.

Κάποια από τα αγγεία που βρέθηκαν  στο αρχαίο Ρύτιον, που ήταν κόμη κοντά στη Γόρτυνα, μας δείχνουν κάτι άλλο σημαντικό. Ενώ η απόσταση από την Κνωσό ήταν μεγάλη ο δρόμος του εμπορίου από το βορά στο νότο μετέφερε εκεί και την κνωσιακή τέχνη κι ας ήταν η Κνωσός μια πόλη εχθρική. 

Σύμφωνα με τον κ. Σιδηρόπουλο αυτό μας δείχνει πως οι κανόνες της αγοράς αγνοούν τις συμμαχίες κι αυτό κατ επέκταση δείχνει πως η αρχαιολογία δεν είναι απλά μια επιστήμη για να κατανοήσουμε το παρελθόν αλλά και μια επιστήμη που μας βοηθά να κατανοήσουμε το σήμερα.

Από την πόλη Έλτυνα προήλθε και μια εξαιρετικής τέχνης επιτύμβια στήλη που βλέπουμε στην αίθουσα. Επειδή η Κρήτη τότε δεν είχε μάρμαρο ο τεχνίτης της την έφτιαξε σε τοπικό πωρόλιθο και αναπαριστά μια νεαρή κόρη με στεφάνι στο κεφάλι και πλοκάμους ως τη μέση, με ρούχα πολυτελή που φέρει στους ώμους ιμάτιο με έντονες πτυχώσεις.  

Η κόρη φορούσε χρυσό βραχιόλι και στα χέρια της κρατούσε λουλούδι. Αυτό το λουλούδι καθώς και η απόδοση του σώματος της μαρτυρά πως ο τάφος όπου βρέθηκε η στήλη αυτή ανήκε σε πρόωρα νεκρή και ανύμφευτη κοπέλα. Μάλιστα η συγκεκριμένη επιτύμβια στήλη βρέθηκε τυχαία χωρίς να ξέρουμε που ήταν αυτός ο τάφος ούτε το υπόλοιπο κομμάτι με τα κάτω άκρα που λείπει.

Σε μια άλλη επιτύμβια στήλη από την Αγία Πελαγία που είχε ναυτικό προσανατολισμό, διακρίνεται η σχέση με περιοχές εκτός Κρήτης. Η στήλη είναι φτιαγμένη πάνω σε παριανό μάρμαρο ίσως και από τεχνίτη από την Πάρο ή ακόμα και από τεχνίτη που έμαθε την τέχνη δίπλα σε αττικό δάσκαλο. 

Ο αρχαιολόγος Κλεάνθης Σιδηρόπουλος χαρακτήρισε την τέχνη που αποτυπώνεται σε αυτή τη στήλη ως εξαιρετική και αντάξια των περίφημων αττικών έργων.

Βλέπουμε επάνω της ένα νεαρό τοξότη που εκφράζει την πικρία του θανάτου σκύβοντας το σώμα του και φέροντας στην πλάτη φαρέτρα κλειστή, επειδή ο τοξότης πια είναι νεκρός και η φαρέτρα του ανενεργή.

Το κομμάτι αυτής της επιτύμβιας στήλης βρέθηκε εντοιχισμένο σε πηγάδι ενώ αγνοείται το υπόλοιπο  τμήμα της.