Ο ναός της Παναγίας Ελεούσας στις Βολεώνες Αμαρίου και η ιστορία του

 

Βόρεια του φράγματος Αμαρίου, εντός των διοικητικών ορίων των Βολεώνων, σε μια όμορφη τοποθεσία γεμάτη πλατάνια, βελανιδιές και κουμαριές, είναι κτισμένος ο ναός της Παναγίας της Ελεούσας, που τιμά τη Ζωοδόχο Πηγή.

Βρίσκεται στην άκρη ενός εντυπωσιακού φαραγγιού κι όπως θα περίμενε κανείς διαθέτει πηγή και μάλιστα με αγίασμα καθώς το νερό περνάει κάτω από το Ιερό της Εκκλησίας.

Το κτίσμα της Παναγίας Ελεούσας χρονολογείται από την υστεροβυζαντινή περίοδο. Είναι μονόχωρο, μικρού μεγέθους, καμαροσκέπαστο και σε ρυθμό βασιλικής.

Σχδόν σε όλη την επιφάνεια του ναού διακρίνονται τοιχογραφίες που άγνωστος καλλιτέχνης φιλοτέχνησε κατά την Ενετοκρατία, γύρω στα μέσα του 14ου αιώνα. Δυστυχώς η υγρασία τις έχει φθείρει σε μεγάλο βαθμό και χρειάζεται άμεση αποκατάσταση τους, μαζί φυσικά με το ίδιο το κτίσμα του ναού που υποφέρει.

Τη δεκαετία του 1950 ο ναός ευρισκόμενος σε κακή κατάσταση δέχθηκε στερεωτικές παρεμβάσεις με προσθήκη εξωτερικά, στις γωνίες του, υποστηλώσεων και επικάλυψη του πέτρινου δώματος του με λεπτή στρώση τσιμέντου.

Είναι αξιοσημείωτο πως χάρτες του παρελθόντος αναφέρονται στο ναό ως Μονή της Παναγίας Ελεούσας. Κάποτε στην περιοχή αυτή φέρεται να ζούσε ένας ασκητής οπότε αυτό ίσως δικαιολογεί το χαρακτηρισό του ως μοναστηριού.

Το 1918 ο Ιωσήφ Κοτσίφης αγόρασε όλη τη δασωμένη περιοχή μέσα στην οποία βρισκόταν και ο ναός, ο οποίος όμως ήταν σχεδόν ολόκληρος παραχωμένος κάτω από το χώμα.

Το 1950, σύμφωνα με μαρτυρία που διασώθηκε, ο Νοματάρχης Μαρκάκης μαζί με το Διοικητή του Αμαρίου επισκέφθηκαν το δάσος, δίπλα στο ναό, για να κυνηγήσουν. Είδαν το αγίασμα που έτρεχε και διψασμένοι όπως ήταν ήπιαν.

Μάλιστα ο Μαρκάκης έπλυνε και το χέρι του το οποίο είχε παραλύσει καιρό πριν. Προς μεγάλη του έκπληξη όμως αφότου ακούμπησε το αγίασμα του ναού το χέρι του επανήλθε και ήταν σαν να μην είχε περάσει παράλυση. Το γεγονός αυτό δεν μπόρεσε φυσικά ούτε να το κρατήσει μυστικό ούτε να μην το διαδώσει. Έτσι η φήμη της Παναγίας Ελεούσας έφτασε παντού.

Αργότερα άρχισαν να εκχερσώνουν τον χώρο που την περιβάλλει και κι έτσι φάνηκε για τα καλά η εκκλησία που ήταν χωμένη στο έδαφος. 

Ο Κ. Ανδρουλάκης από τις Βολεώνες είχε βρει μια μικρή εικόνα την ημέρα εορτής της Ζωοδόχου Πηγής και σε συνδυασμό με το αγίασμα που περνά κάτω από το Ιερό Βήμα του ναού της Ελεούσας, και έγινε αιτία πολλών ιάσεων, συνετέλεσαν ώστε να καθιερωθεί η γιορτή της την ημέρα που η Εκκλησία μας τιμά τη Ζωοδόχο Πηγή, δηλαδή την Παρασκευή της Διακαινησίμου. Ωστόσο, να σημειώσουμε πως οι εικόνες που υπάρχουν στο εσωτερικό του ναού παραπέμπουν στην Παναγία Άξιον Εστί που γιορτάζει στις 11 Ιουνίου.

Σχετική με το ναό είναι και η ιστορία που κατέγραψε ο Γεώργιος Κ. Ανδρουλάκης, με καταγωγή επίσης από τις Βολιώνες ή Βολεώνες, όπως ονομάζεται το πλησιέστερο χωριό όπου ανήκει. Όπως λοιπόν αναφέρει, εκεί που ως παιδί έφτιαχνε τα ξύλα για το καμίνι, πρόσεξε πως ένα ξύλο δεν είχε τοποθετηθεί σωστά. Το πήρε από το σωρό και το πέταξε. Πάνω στην κίνηση όμως αυτή παρατήρησε πως δεν ήταν ένα απλό ξύλο. Πράγματι το πήρε ξανά στα χέρια του και το κοίταξε προσεκτικά και τότε είδε ότι επάνω του έγραφε, με ωραία γράμματα, με φυσικό φούσκωμα του φλοιού του, "Παναγία Ελεούσα".Συγκινημένος το πήγε στη συνέχεια στο γέρο Κοτσίφη που επιβεβαίωσε τα αναγραφόμενα και διέδωσε την ιστορία.

Η ευλάβεια των πιστών, μετά απ’ αυτό, οδήγησε κάποιους στο να ξεφλουδίζουν το ξύλο με την επιγραφή. Πρόλαβαν μάλιστα να καταστρέψουν την πρώτη λέξη μέχρι που το ξύλο για να προστατευθεί φυλάχθηκε ως κομμάτι της ιστορίας του ναού.

Με όλα αυτά εξελίχθηκε η Παναγία Ελεούσα σε ένα σημαντικό προσκύνημα, μαζί με την Παναγία στο Βενί. Πιστοί απ' όλη την Κρήτη συνέρρεαν για να προσευχηθούν αναζητώντας το θαύμα.Άλλοι περπατώντας κι άλλοι με τα γαϊδουράκια σχημάτιζαν ουρά για να καταφέρουν να φθάσουν ως εκεί ενώ πολλοί έμεναν έξω από την εκκλησία εκπληρώνοντας το τάμα τους.

Οι ιστορίες που διηγούνται οι ντόπιοι για ιάσεις πιστών πολλές κι ανάμεσα τους εκείνη της θεραπείας ενός λεπρού, από τους Αποστόλους Αμαρίου, που πλύθηκε με το αγίασμα και είδε την λέπρα να φεύγει από πάνω του, λίγο πριν καταλήξει στη Σπιναλόγκα.

Ο ναός της Παναγίας της Ελεούσας υπάγεται στην ενορία Βολεώνων Αμαρίου που τον λειτουργεί από το 2012 κανονικά στην γιορτή της Ζωοδόχου Πηγής ενώ τελούνται εκεί Ιερές Παρακλήσεις και λειτουργίες τον Δεκαπενταύγουστο ή αν κάποιος πιστός το ζητήσει από τον εφημέριο σε διαφορετικό χρόνο.

Ο εφημέριος Βολεώνων, πρωτοπρεσβύτερος Σταύρος Τουπαδάκης, ο οποίος και μας διέθεσε τις πληροφορίες για την ιστορία του, μαζί με το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο των Βολεώνων, συστηματικά εργάζονται εδώ και χρόνια προς την κατεύθυνση διάσωσης του ναού, ο οποίος αντιμετωπίζει σημαντικά προβλήματα στατικότητας και χρήζει ειδικών παρεμβάσεων εσωτερικά και εξωτερικά. Μάλιστα από το 2017 η Ενορία ολοκλήρωσε και κατέθεσε στους αρμοδίους στατική μελέτη προς έγκριση ώστε να ξεκινήσουν οι εργασίες αποκατάστασης του.

Να σημειώσουμε πως υπήρξε πριν προέγκριση της προσωρινής στήριξης του Ιερού Βήματος από την 28η Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, με χρηματοδότηση του Δήμου Αμαρίου, που δεν υλοποιήθηκε τελικά καθώς ο ναός έχρηζε γενικότερων παρεμβάσεων. Τα τελευταία χρόνια ωστόσο έγιναν άλλες απαραίτητες εργασίες για το χώρο, όπως σκάλες, εξωτερικό τοιχείο, καμπαναριό, αλλαγή του παλιού τέμπλου με νέο χαμηλό, ενέργειες για βελτίωση της πρόσβασης προς το ναό κ.α. Δυστυχώς πλημμυρικά φαινόμενα το το 2019 και το 2020 προκάλεσαν αρκετές φθορές στην αυλή και καταβάλεται από την Ενορία προσπάθεια, από κοινού με το Δήμο Αμαρίου, να λάβει εγκρίσεις ώστε να μπορέσει να την πλακοστρώσει.