Ο ναός της Παναγίας Κεραγωνιώτισσας στη Λατσίδα-Η σχέση του με την οικογένεια των Μαγγανάρηδων

 

Στην όχθη ρέματος έξω από τον οικισμό της Λατσίδας στο Μεραμπέλο Λασιθίου είναι κτισμένος ο ναός της Παναγίας Κεραγωνιώτισσας.

Ο συγκεκριμένος ναός, που είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θοτόκου, ανήκε στη δικαιοδοσία του Δούκα της Κρήτης και τον συναντάμε στην απογραφή των ορθοδόξων εκκλησιών του 1635 αν και είχε κτιστεί σε προγενέστερο χρόνο.

Είναι μονόχωρος, θολοσκεπής, με ένα ενισχυτικό σφενδόνιο. Φέρει επιμελημένο θύρωμα, στη δυτική πλευρά του, φτιαγμένο στα τέλη του 16^ου με αρχές του 17^ου αιώνα, από σκουρόχρωμο τοπικό ασβεστόλιθο με ανάγλυφα σχέδια. Φαίνεται πως ήταν προσθήκη σε κάποια από τις ανακαινίσεις που έγιναν στην εκκλησία.

Ο τοιχογραφικός διάκοσμος, που κάποτε κάλυπτε το ναό, είναι σήμερα ορατός μόνο στην αψίδα του Ιερού.

Η πρώτη φάση τοιχογράφησης προσδιορίζεται κατά τον 14^ο αιώνα τμήματα της οποίας, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, εντοπίζονται στο ανατολικό τμήμα του κτίσματος.Διαπιστώθηκε ωστόσο πως η τοιχογραφίες συνεχιζόταν και στα ακραία τμήματα του νότιου και βόρειου τοίχου, πράγμα που σημαίνει πως κάλυπταν ένα μεγάλο κομμάτι του.

Το 2008 έγιναν εργασίες για καθαρισμό των λιγοστών τοιχογραφιών που απέμειναν ενώ ανακαλύφθηκαν λίθοι που ανήκαν στο αρχικό σφενδόνιο και φέρουν τοιχογράφιση. Μάλιστα αυτοί οι λίθοι έχουν επανακτιστεί ως υλικό σε δεύτερη χρήση στη δυτική πλευρά του ναού.

Τον 19^ο το κτίσμα της Κεραγωνιώτισσας υπέστη σοβαρές καταστροφές ή και κατάρρευση μεγάλου μέρους του και ανακατασκευάστηκε όλος, πλην του ανατολικού τμήματος, γι' αυτό και διατηρήθηκαν ορατές οι τοιχογραφίες εκεί.

Η αυλή της Κεραγωνιώτισσας είχε χρήση κοιμητηριακή, όπως συνηθίζονταν σε όλες τις παλιές εκκλησίες.

Οι ταφές αποκαλύφθηκαν στο βόρειο τοίχο και ακτινωτά γύρω από το ιερό ενώ δυο ταφές βρέθηκαν στη δυτική πλευρά. Τα οστά που υπήρχαν εκεί τοποθετήθηκαν σε οστεοφυλάκιο. Τάφοι όμως βρέθηκαν και μέσα στο ναό και συγκεκριμένα τρείς, εκ των οποίων ένας μοναχού, όπως μαρτυρούν τα θραύσματα σε επιτύμβια πλάκα που συνόδευσε την ταφή του.

Μάλιστα αυτή η πλάκα συνδέει το ναό με την περίφημη οικογένεια των Μαγγανάρηδων και τη Μονή Κεράς Καρδιώτισσας.

Η οικογένεια αυτή ήλθε στην Κρήτη ως προσφυγική από τη Μονεμβασιά, περίπου το 1540, όταν ο τόπος τους κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς.

Αρχικά εγκαταστάθηκαν στο Οροπέδιο Λασιθίου και σχετίστηκαν με τη Μονή Κεράς Καρδιώτισσας στην οποία προσέφεραν μεγάλη περιουσία, με τον όρο να εκλέγονται, κατά προτίμηση, ηγούμενοι του μοναστηριού από τη δική τους οικογένεια .

Είναι λοιπόν πιθανόν κάποιος μοναχός από τους Μαγγανάρηδες να ανακαίνισε και την Κεραγωνιώτισσα στη Λατσίδα φέρνοντας εικόνα από τη Μονή ή ακόμα και ιδρύοντας εκεί αδελφότητα.

Τα ευρήματα της αρχαιολογικής έρευνας πάντως μοιάζει, κατά κάποιο τρόπο, να συμμερίζεται και η λαϊκή παράδοση.

Σύμφωνα με αυτήν, το κτίσιμο της  Κεραγωνιώτισσας έγινε όταν βρέθηκε εικόνα της Παναγίας πάνω στους δρυάδες της περιοχής, η οποία εικόνα ήλθε μόνη της από την Μονή Κεράς.