Το σημείο που φιλοξενούσε τον πύργο του Καλλέργη στο Μέρωνα-Η σχέση της οικογένειας με την περιοχή

Απέναντι από το ναό της Παναγίας, το εκπληκτικό αυτό μνημείο στο Μέρωνα Αμαρίου στο Ρέθυμνο, φέρεται να είχε κτίσει ο Αλέξιος Καλλέργης τον πύργο του.

Δυστυχώς το μεγαλύτερο τμήμα του καταστράφηκε για να ανοικοδομηθούν κατοικίες όμως στην πίσω πλευρά τους διατηρούνται τμήματα τοιχοποιίας που παραπέμπουν στην Ενετοκρατία και σε μια επιμελημένη και μεγάλου μεγέθους κτιριακή υποδομή.

Από μαρτυρίες των νοταρίων Antrea Belamor και Francesco deCruce γνωρίζομε με βεβαιότητα ότι το 1339 ή το 1341 εγκαταστάθηκε στο Μέρωνα ο Αλέξιος Καλλέργης, εγγονός του Μεγάλου Άρχοντα Αλεξίου, από το γιο του Γεώργιο.

Οικόσημα της οικογένειας Καλλεργών

Εκείνος φέρεται να έκτισε την εντυπωσιακή εκκλησία της Παναγίας η οποία στολίζεται οικόσημα της οικογένειας, στον τύπο του απλού θυρεού, τοιχογραφημένα στο εσωτερικό ή ανάγλυφα στο εξωτερικό του ναού.

Οι εξαιρετικής τέχνης τοιχογραφίες της Παναγίας αποδίδονται σε ικανό ζωγράφο τον οποίο ο κτήτορας του ναού είχε μετακαλέσει από το εξωτερικό στις αρχές του 15ου αιώνα.

Δώρο δικό του λέγεται πως είναι και η σπουδαιότερη φορητή εικόνα του ναού, αυτή της Παναγίας Οδηγήτριας (Βρεφοκρατούσας), η οποία έχει ζωγραφιστεί στην Ι.Μ. Οδηγών Κωνσταντινούπολης και η οποία αποκαλείται «Μόνα Λίζα του Βυζαντίου».

Απέναντι ακριβώς από την εκκλησία της Παναγίας θέλει η παράδοση να ήταν κτισμένη η κατοικία-πύργος του Καλλέργη, γι αυτό και φρόντισε τόσο πολύ το ναό. Ήταν το πρώτο κτίσμα που έβλεπε βγαίνοντας από τον πύργο του και προφανώς ήθελε να έχει μεγαλοπρέπεια και να είναι αντάξιο του ονόματος της οικογένειας του.

Οι γεροντότεροι κάτοικοι του Μέρωνα σε αυτό το σημείο περιέγραφαν πως ήταν ο πύργος του Καλλέργη, μεταφέροντας προφορική παράδοση της προηγούμενης γενιάς, κι υπάρχουν στοιχεία που θα μπορούσαν πραγματικά να συνηγορήσουν ως προς αυτή.

Αν παρατηρήσει κανείς προσεκτικά τα τμήματα της τοιχοποιίας που παραμένουν στο σημείο και δεν έχουν γκρεμιστεί θα καταλάβει πως κάτι τόσο ισχυρό και καλοφτιαγμένο δεν θα μπορούσε να είναι απλά μια κατοικία χωρικού.

Από την άλλη είναι και το μέγεθος του κτίσματος που κάλυπτε μια μεγάλη έκταση, πριν τεμαχιστεί και κτιστούν σπίτια, που ενισχύει τις πιθανότητες. Τέτοια μεγέθη συναντάμε μόνο σε πύργους και αρχοντικά.

Ο περιηγητής Χριστόφορο Μπουοντελμόντι, όταν επισκέφθηκε το Μέρωνα το 1415 έκανε αναφορά σε ένα αρχοντικό σπίτι που είδε εκεί.

Μάλιστα διατηρείται και μια άλλη παράδοση γι' αυτόν τον πύργο που λέει, σύμφωνα με το Χαράλαμπο Αγγελάκη που μας τη μετέφερε, πως στα θεμέλια του είναι κρυμμένα λαγήνια με χρυσές λίρες που όμως όποιος σκάψει για να τα βρει είναι καταδικασμένος να πεθάνει.

Η μαρτυρία για τους Καλλέργηδες του Μέρωνα

Η πιο σημαντική μαρτυρία για τους Καλλέργηδες του Μέρωνα δίδεται από τον Ιταλό περιηγητή Χριστόφορο Μπουοντελμόντι, ο οποίος επισκέφθηκε τον οικισμό στα 1415.

Είχε γράψει λοιπόν για το Μέρωνα: Ένας δύσβατος δρόμος μας έφερε στο χωριό Μέρωνας. Είναι χτισμένο σε ένα ύψωμα σε μια ευχάριστη θέση.

Στην πλαγιά ψηλών βουνών διακρίναμε πολλές καρυδιές και καρποφόρα δέντρα με ένα αρχοντικό σπίτι.

Ετοιμαζόμουν να θαυμάσω το τοπίο, όταν ένας καλόγερος (αν στο σημείο όπου βρισκόταν έβλεπε το αρχοντικό και εκεί βρέθηκε και ο καλόγερος τότε μιλάμε για κοντινή απόσταση του αρχοντικού και της Παναγίας που μάλλον λειτούργησε και ως μοναστήρι) άρχισε να μου λέει:

« Όταν ο αγιώτατος αυτοκράτοράς μας, κύριος της οικουμένης και της Κωνσταντινουπόλεως, εγκατέλειψε τη σχισματική και διεφθαρμένη εκκλησία σας στις πλάνες της και μας εστερέωσε στην αγία ορθόδοξη πίστη, χάρη στο σεβαστό μας πατριάρχη, μας έστειλε για να μας προστατεύει από τις παγίδες των δικών σας τον καπετάνιο Καλλέργη, ο οποίος μας διοίκησε με τόση αγάπη και αφοσίωση στην πίστη μας, ώστε σήμερα ακόμη οι απόγονοί του δεν θεωρούνται άνθρωποι αλλά θεοί εδώ κάτω.

Όλη η Κρήτη ζει με την εμπιστοσύνη που έχει σ αυτούς και ότι και αν υποδείξει ο πιο μικρός απ αυτούς αμέσως το εκτελούμε με όλη μας την ψυχή.

Και για να μη συλληφθούν οι Καλλέργηδες κύριοι από τους Φράγκους σας, δεν κατοικούν ποτέ όλοι μαζί στο ίδιο μέρος. Γίνονται όλο και πιο ισχυροί με την ομόνοια στις κορυφές της Δίκτης και των Λευκών Ορέων.

Ο πιο ισχυρός από αυτούς κατοικεί ακριβώς εδώ. Βλέπεις ανάμεσα στην Ίδη και σε εμάς αυτή την πεδιάδα τη στολισμένη με μεγάλα χωριά σκορπισμένα εδώ κι εκεί;

Δεν φθάνει κανείς σ αυτά παρά από δρόμους επικίνδυνους και ανώμαλους. Οι εξόριστοι όλων των τάξεων καταφεύγουν εδώ και οδηγούνται στον κύριο Ματθαίο Καλλέργη ο οποίος τους φέρεται πολύ καλά..

……Αφού είχε πει όλα αυτά στρέφοντας προς το ανατολικό μέρος, ο καλόγερος με οδήγησε στον άρχοντά του, ο οποίος για χάρη της πόλης μας Φλωρεντίας, με δέχθηκε πολύ φιλικά. Κουβεντιάζοντας για πολλά πράγματα, ιταλικά και ελληνικά, ανεβήκαμε με αργό βηματισμό σ ένα βουνό, ενώ ο άρχοντας συνοδευόταν από τους υπαρχηγούς του….

…Σ αυτό το σημείο παρακάλεσα τον πρωτόπαπα με ζωηρή περιέργεια να μου διηγηθεί περί τίνος πρόκειται. Ζυγίζοντας τα λόγια του άρχισε μ αυτόν τον τρόπο: «Αφού ο κυρ Φωκάς ανέκτησε τη νήσο για λογαριασμό του αυτοκράτορά μας, ήρθε ο γιος του αυτοκράτορα στο νησί με δώδεκα από τους σπουδαίους άρχοντες της Πόλης, για να εξουσιάσουν το νησί. Παραχώρησε σ όλους αυτούς τους αφέντες εξουσία και γαίες. ……»

Η σημασία της παραπάνω αυθεντικής περιγραφής του Μπουοντελμόντι θεωρείται πολύ μεγάλη για τη μελέτη της ιστορίας των Καλλέργηδων.

Η ζωή τους φέρεται να ήταν οργανωμένη πάνω στα βουνά, αφιερωμένη στην προστασία του Κρητικού στοιχείου που τους λάτρευε κυριολεκτικά «σαν θεούς» και προσηλωμένη στην ορθόδοξη πίστη.

Ο Στυλιανός Αλεξίου, ο οποίος επισκέφθηκε το Μέρωνα για να έχει ιδίαν αντίληψη της περιοχής σε σχέση με το κείμενο του Μπουοντελμόντι,αποδίδοντας ιδιαίτερη σημασία στη μαρτυρία αυτή, γράφει:

« ….οι εκπληκτικές και από πρώτο χέρι πληροφορίες για τον αντιστασιακό ρόλο των Καλλέργηδων του Μέρωνα ακόμη στα 1415, ενισχύουν την άποψη ότι αυτοί που επεναστάτησαν στα 1364- 1367 ήταν κυρίως οι Καλλέργηδες του Ρεθύμνου, και όχι του Κσάμου όπως υποστήριζαν ο Gerland και ο Ξανθουδίδης….Η μνεία του αυτοκράτορά μας που γίνεται από τον πρωτόπαππα του Καλλέργη και η διήγηση του ιδίου προσώπου σχετικά με την καταγωγή των ορθοδόξων αρχοντικών οικογενειών της Κρήτης από τους Ρωμαίους της Κωνσταντινουπόλεως, συμβαδίζουν με τα αντιβενετικά αισθήματα που αποδίδει με μεγάλη σαφήνεια ο Μπουοντελμόντι στον κύκλο αυτό των Καλλεργών του Μέρωνα».