Ο ερειπωμένος ναός του Αγίου Αντωνίου στο Βενεράτο Ηρακλείου

Ανάμεσα στο Βενεράτο και την Ιερά Μονή Παλιανής τοποθετείται η παρουσία ενός μεσαιωνικού οικισμού που σήμερα έχει σβηστεί από το χάρτη και διατηρείται μόνο η μνήμη της ύπαρξης του.

Ο Ιταλός αρχαιολόγος G. Gerola είχε φωτογραφίσει, στις αρχές του 20ου αιώνα, στην περιοχή αυτή τα απομεινάρια τοίχου από πύργο πάνω στο ύψωμα ενώ κάτω απ' αυτά τον ερειπωμένο ναό του Αγίου Αντωνίου.

Ο Άγιος Αντώνιος από το φωτογραφικό υλικό που έχει διασωθεί, πριν καταρρεύσει πλήρως, μοιάζει να ήταν ένας ιδιαίτερος αρχιτεκτονικά ναός με εντυπωσιακά πέτρινα οξυκόρυφα τόξα.

Από την σελίδα του Πολιτιστικού Συλλόγου Βενεράτου αντλήσαμε φωτογραφικό υλικό του 2009 και του 2019, που εμφανίζει τα τόξα να διατηρούνται ακόμα μαζί με το κέλυφος του ναού.

Δυστυχώς δεν έγινε κάποια προσπάθεια αναστύλωσης κι έτσι η εκκλησία κατέρρευσε πλήρως και σήμερα τη βλέπουμε να έχει μετατραπεί σε σωρό από πέτρες.

Η μια πλευρά της στηριζόταν σε μεγάλο βράχο και μάλιστα εσωτερικά του ναού τον είχαν λαξεύσει για να είναι λείος και να δημιουργεί ένα πλαίσιο που μοιάζει με καμάρα. Εκεί όπως όλα δείχνουν ήταν τοποθετημένο το Ιερό Βήμα. Αυτός ο βράχος λειτουργούσε ως φυσικός τοίχος για την εκκλησία ενώ με λίθους είχαν κτίσει επιμελώς τους υπόλοιπους τοίχους της καθώς και την οροφή, υπολείμματα της οποίας βλέπουμε ακόμα πάνω στον βράχο.

Να σημειώσουμε πως στην ευρύτερη περιοχή του Βενεράτου συναντάμε το Μεσαίωνα δυο οικισμούς που σήμερα δεν υπάρχουν. Ο ένας έφερε την ονομασία "Απολλώνας" και ο άλλος "Πάλα".

Τα ακριβή όρια τους μέχρι σήμερα δεν τα γνωρίζουμε. Η "Πάλα" αναπτύχθηκε πλησίον της Μονής Παλιανής και μάλιστα από κάποιους ταυτίζεται με την ίδια τη Μονή.

Η περιοχή που σήμερα οι κάτοικοι ονομάζουν Απόλλωνα βρίσκεται ΝΑ του Βενεράτου και μεταξύ του χωριού και της Μονής Παλιανής.

Ο μεσαιωνικός οικισμός του "Απόλλωνα" μοιάζει να εκτεινόταν από την περιοχή του Αγίου Αντωνίου μέχρι και τον Άγιο Φανούριο, στην είσοδο του φαραγγιού.

Με την ονομασία "Απόλλωνα" αναφέρεται στις πηγές χωριό της περιοχής της Παρακάνδιας. Συναντάται για πρώτη φορά το 1248 σε έγγραφο στο οποίο αναγράφεται ότι η αυτοκρατορική μονή της Παλιανής κατέχει εκεί γη έκτασης 10 ζευγαριών.

Σε έγγραφο του 1320, όπου καταγράφονται οι εκκλησίες του Κοινού, υπάρχει η πληροφορία ότι στο χωριό "Απόλλωνα" βρίσκονται η ερειπωμένη εκκλησία του Αγίου Νικολάου, η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής που κτίστηκε το 1294, μια ανώνυμη που ξανακτίστηκε το 1300 και η Παναγία που κτίστηκε επίσης το 1300.

Αναφέρεται επίσης στην «Περιγραφή της Κρήτης» από τον Castrofilaca, το 1583, με την ονομασία Apollona με 64 κατοίκους, ενώ τον οικισμό αναφέρει και ο Basilicata, το 1630, με το όνομα Apolona.

Τέλος το 1758 αναφέρεται σε τουρκικό έγγραφο ως τοποθεσία του χωριού Βενεράτο, όπου διατηρείται σήμερα ως τοπωνύμιο νότια του οικισμού και στην περιοχή του φαραγγιού του Βενεράτου.

Απόλλωνας ονομάζεται ως τις μέρες μας και το μικρό ποτάμι που περνάει νότια του χωριού μέσα από το φαράγγι του Αγίου Φανουρίου.

(Πληροφορίες αντλήθηκαν από εργασία της αρχαιολόγου Μαρίνας Βελεγράκη για το Ιστορικό και Πολιτιστικό Περιβάλλον του Δήμου Παλιανής, 2012)

Δείτε επίσης:

Πάλα: Ο οικισμός που αναπτύχθηκε γύρω από τη Μονή Παλιανής