Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου: Γνωριμία με τον σπουδαίο Ιαπωνικό πολιτισμό

 

Ένα μοναδικό πολιτιστικό γεγονός αναμένεται να φιλοξενηθεί  στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου.

Η πρώτη μεγάλη έκθεση αρχαίων έργων Ιαπωνικής τέχνης στην Ελλάδα θα φιλοξενηθεί στο Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης από 2 Ιουνίου έως 24 Σεπτεμβρίου 2023.

Η έκθεση είναι ανταποδοτική της περιοδική έκθεσης "A Journey to the Land of Immortals-4,000 years of Greek Treasures", η οποία παρουσιάστηκε σε μουσεία της Ιαπωνίας τα έτη 2016-2017, με σκοπό την προβολή του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου.

Η ανταποδοτική έκθεση περιλαμβάνει 61 αρχαία έργα από τις μόνιμες Συλλογές του Εθνικού Μουσείου του Τόκιο και αποτελεί ένα πανόραμα του αρχαίου Ιαπωνικού πολιτισμού, από την τέταρτη χιλιετία π.Χ. έως το 600 μ.Χ.

Η έκθεση συνδιοργανώνεται από το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου με τη Διεύθυνση Αρχαιολογικών Μουσείων, Εκθέσεων και Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και το Εθνικό Μουσείο του Τόκιο.

Ο ιαπωνικός πολιτισμός

Παρότι στο μυαλό πολλών ανθρώπων η Ιαπωνία θεωρείται μια χώρα απόμακρη και κλειστή με έντονη εσωστρέφεια, μια πιο προσεκτική παρατήρηση, αποδεικνύει ότι  πάντα  δεχόταν  επιρροές από όλους τους λαούς που την προσέγγιζαν, από την Ασία, την  Ευρώπη και την Βόρεια Αμερική και που κατά παράδοξο τρόπο ενίσχυσαν  τον πολιτισμό της αντί να τον αποδυναμώσουν ή να τον εκφυλίσουν όπως συνέβη με άλλους λαούς του κόσμου.

Αν και η είσοδος του βουδισμού στην Ιαπωνία τον 6ο αι. δημιούργησε μια βαθιά τομή στην πολιτιστική πορεία της, πρέπει να τονιστεί ότι και πριν από τη διείσδυση αυτής της θρησκείας είχε αναπτυχθεί στο ιαπωνικό έδαφος ένας πολύ ενδιαφέρων πολιτισμός, ποικιλόμορφος και, από αρκετές πλευρές, ιδιόμορφου χαρακτήρα.

Η αρχαιολογική έρευνα έχει ήδη πιστοποιήσει ότι, σε αντίθεση με παλαιότερες υποθέσεις, η παλαιολιθική φάση του προϊστορικού πολιτισμού δεν είναι άγνωστη στη Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου. Αναφέρονται μάλιστα ευρήματα από την επαρχία Σαϊτάμα, που μπορεί να έχουν ηλικία περίπου 500.000 ετών.

Η μεσολιθική και η νεολιθική φάση μάς οδηγούν σε μια περίοδο που θεωρείται ότι ξεκίνησε πριν από 11.000 χρόνια περίπου και συνεχίστηκε ως την ύστερη προχριστιανική χιλιετία (3ος αι. π. Χ.).

Η περίοδος αυτή είναι γνωστή ως Τζομόν, ενώ η πρώτη φάση της χαρακτηρίζεται ποικιλότροπα ως αρχαϊκή, πρωιμότατη, πρωτο-τζομόν ή προ-τζομόν. Η ιαπωνική ονομασία προέρχεται από ένα είδος διακόσμου τυπικού στην κεραμεική τής περιόδου.

Γύρω στον 3ο αι. π. Χ., ο πολιτισμός της εποχής Τζομόν παραχώρησε τη θέση του σε αυτόν της εποχής Γιαγιόι, που διήρκεσε ως τον 3ο αι. μ.Χ. και αποκλήθηκε έτσι από την ονομασία της περιοχής των πρώτων ευρημάτων του.

Η εποχή Γιαγιόι προσδιορίζεται και ως εποχή του χαλκού ή γενικότερα του μετάλλου. Τα μετάλλινα εργαλεία που της ανήκουν δείχνουν ότι, όπως συνέβη στην Κορέα και σε αντίθεση με άλλες χώρες και την Κίνα, η είσοδος του χαλκού και του σιδήρου έγινε στην Ιαπωνία πιο αργοπορημένα και μέσα στην ίδια εποχή.

Οι άνθρωποι της εποχής Τζομόν, όπως και οι σύντροφοί τους άλλων νεολιθικών πολιτισμών, ζούσαν κατά κύριο λόγο σε σπηλιές και διασφάλιζαν την τροφή τους με το κυνήγι, το ψάρεμα, τη συλλογή καρπών.

Οι άνθρωποι της εποχής Γιαγιόι γνώριζαν και ασχολούνταν με την καλλιέργεια της γης, μάλιστα και του ρυζιού, που είχε εισαχθεί από τον ηπειρωτικό ασιατικό χώρο.

Είχαν δημιουργήσει κατά συνέπεια μόνιμους οικισμούς, με κατοικίες που, αρχικά τουλάχιστον, ακολουθούσαν τον τύπο της προϊστορικής καλύβας με βαθμιαία πιο κομψά και διαμορφωμένα σχήματα.

Όπως δείχνουν χαρακτηριστικές αναπαραστάσεις που οι Ιάπωνες έχουν δημιουργήσει σε υπαίθρια μουσεία, με βάση τα δεδομένα των ανασκαφών, η πιο τυπική μορφή κατοικίας είχε σχήμα στρογγυλό ή με στρογγυλεμένες γωνίες, στηριζόταν σε ξύλινους πασσάλους μπηγμένους στο χώμα, είχε δάπεδο κατά κανόνα χαμηλότερο από την επιφάνεια του εδάφους και ψηλή κωνική ψαθωτή στέγη.

Κάποιες πολύ ενδιαφέρουσες αρχιτεκτονικές κατασκευές μάς κληροδότησαν ωστόσο οι άνθρωποι της εποχής Τζομόν.

Πρόκειται για λίθινα θρησκευτικά-ταφικά σύνολα, που θεωρούνται αντίστοιχα με ανάλογα σιβηρικά ή και μενχίρ που γνωρίζουμε και από τον ευρωπαϊκό χώρο.

Δικό τους χαρακτηριστικό γνώρισμα είναι κύκλοι σχηματισμένοι από στενόμακρες επίπεδες πέτρες, ακτινωτά τοποθετημένες στο έδαφος γύρω από έναν ψηλό ορθό λίθο, σε μια διάταξη που παραλληλίζεται με ηλιακά ρολόγια.

Τα εντυπωσιακότερα επιτεύγματα της εποχής Τζομόν τα συναντάμε στην κεραμική της. Πρόκειται για αγγεία ή σκεύη μοναδικά στο είδος τους, που χαρακτηρίζονται από έντονες παραλλαγές στις διάφορες φάσεις τους (πρώιμα, μέσα, ύστερα και ύστατα Τζομόν).

 Στη φάση της ακμής τους διακρίνονται για τη ρωμαλεότητα της σύλληψης και την πρωτοτυπία της κατασκευής: παράξενα, ασύμμετρα σχήματα, διάκοσμος δημιουργημένος με τριβή ψαθωτού σχοινιού (τζομόν) επάνω στον πηλό, ή ανάγλυφος ή εγχάρακτος, πλούσιος αν όχι αχαλίνωτος στην έμπνευσή του, ακόμη και εκκεντρικός.

Ανάλογης τεχνικής και εξίσου εντυπωσιακά είναι τα ειδώλια της εποχής Τζομόν, γνωστά ως ντογκού. Οι μορφές τους ανήκουν ή κινούνται ανάμεσα στο ζωόμορφο και το ανθρωπόμορφο στοιχείο.

Πολλά από αυτά θα πρέπει να ήταν, όπως και τα αντίστοιχα σκεύη, τελετουργικά-σύμβολα γονιμότητας, αποτροπαϊκά φυλακτά, ενώ κάποια χρησίμευαν ίσως για εναπόθεση οστών των νεκρών. Αξίζει επίσης να παρατηρηθεί ότι μερικά ειδώλια ξαφνιάζουν με την αφαιρετική ή γεωμετρική τους σύλληψη, που σχεδόν θυμίζει τα κυκλαδικά του δικού μας χώρου, μολονότι η συνολική αισθητική προσέγγιση είναι βεβαίως τελείως διαφορετική.

Η κεραμική της εποχής Γιαγιόι δεν περιλαμβάνει μέχρι στιγμής ειδώλια. Μάς άφησε όμως αγγεία και σκεύη με πολύ απλά και κομψά σχήματα. Τα εγχάρακτα ή ζωγραφισμένα με απαλό κόκκινο χρώμα μοτίβα που κοσμούν την επιφάνειά τους ακολουθούν συνήθως οριζόντια διάταξη.

Έχουν πολύ διακριτικό χαρακτήρα, που δεν εμποδίζει καθόλου την έμφαση στην αρμονία των περιγραμμάτων. Ξεχωρίζουν επίσης, από την εποχή αυτή, κάποια στενόμακρα ωοειδή αγγεία που χρησίμευαν ίσως για εναποθήκευση υγρών ή στερεών τροφών. Θυμίζουν παλαιότερα ελληνικά ως προς τα ανάγλυφα ανθρώπινα προσωπεία που κοσμούν το λαιμό τους.

Από την εποχή Τζομόν προέρχονται και άλλα ευρήματα, όπως ελεφάντινα και οστέινα αντικείμενα και κοσμήματα. Ευρήματα ξένης προέλευσης, όπως χάλκινοι κινεζικοί καθρέφτες και χάντρες από ημιπολύτιμους λίθους σε χαρακτηριστικό σχήμα κόμματος (μαγκατάμα), γνωστές ήδη στην Κορέα, πιστοποιούν τις θαλάσσιες επαφές των ανθρώπων της εποχής Γιαγιόι με τους γειτονικούς τους πολιτισμούς.

Στα χάλκινα ευρήματα της εποχής Γιαγιόι, συγκαταλέγεται μια χαρακτηριστική σειρά κωδωνόσχημων αντικειμένων γνωστών ως ντότακου, πιθανώς τελετουργικών. Έχουν πλατιά ταινιωτή ημικυκλική λαβή και η επιφάνειά τους κοσμείται συχνά με μοτίβα γεωμετρικά ή παρμένα από το φυσικό κόσμο, όπως σχηματοποιημένα κύματα, ή ακόμη ανθρώπινες μορφές αποδοσμένες πολύ αφαιρετικά, που θυμίζουν κάπως αυτές των ελληνικών γεωμετρικών αγγείων.

(Αντλήθηκαν πληροφορίες από την ιστοσελίδα της  Ιαπωνικής Πρεσβείας στην Ελλάδα. Το φωτογραφικό υλικό προέρχεται από τη σελίδα του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου)