Οι πολυάριθμες λαξευτές σπηλιές των Καλεσσών και η χρήση τους

Ένα τεράστιο θησαυρό λαξευτών σπηλαιώσεων φιλοξενεί ο οικισμός των Καλεσσών, ο οποίος δυστυχώς παραμένει άγνωστος και κατά συνέπεια αναξιοποίητος. Εκτιμάται πως σε Άνω και Κάτω Καλέσσα υπάρχουν ακόμα και 200 τέτοια σπήλαια, σε αγροτικές περιοχές, δίπλα και κάτω από σπίτια, ακόμα και κάτω από το παλιό δημοτικό σχολείο.

Αρκετά απ αυτά τα σπήλαια έχουν μακρύ παρελθόν καθώς η αρχική χρήση τους ήταν για ταφή νεκρών.Ο Αρχιτέκτονας Ηρακλής Πυργιανάκης, που μας διέθεσε πληροφορίες και μέρος του φωτογραφικού υλικού, εκτιμά μάλιστα το χρόνο κατασκευής των συγκεκριμένων από το 1400 π.Χ. έως και 700 π.Χ.

Πρόκειται, όπως λέει, για θαλαμοειδείς τάφους, οικογενειακούς, μικρών συνήθως διαστάσεων αφού η διάμετρος τους δεν ξεπερνά τα τρία μέτρα και το ύψος τους τα 2,5 μέτρα.

Σε αρκετά βλέπουμε διαμορφωμένες στα τοιχώματα και λαξευμένες εσοχές ή πεζούλια όπου τοποθετούσαν αντικείμενα με τα οποία συνόδευαν τις ταφές. Αργότερα όταν άρχισαν να χρησιμοποιούνται ως βοηθητικές δομές εκεί έβαζαν διάφορα άλλα πράγματα όπως λάμπες φωτισμού, εργαλεία, τρόφιμα.

Στην ταφική χρήση τους τοποθετούσαν λάρνακες με τον νεκρό ή τεφροδόχους, μετά την καύση του νεκρού, καθώς η περίοδος κατασκευής των τάφων-σπηλαίων συμπίπτει με την περίοδο που οι πρόγονοι μας έκαιγαν τους νεκρούς τους και μάλιστα, όχι όλους αλλά τους πλέον επιφανείς, τους αθλητές και πολεμιστές.

Για να φτιάξουν αυτούς τους θαλαμοειδείς τάφους διάλεγαν εδάφη από μάργες (είδος λευκού κούσκουρα που εύκολα μπορούσαν να σκάψουν).

Με την ίδια ακριβώς τεχνική συνέχισαν να φτιάχνουν τέτοιες σπηλαιώσεις και μεταγενέστερα για άλλες χρήσεις, όπως πρόχειρη κατοίκηση και ως χώρους αποθήκευσης και σταβλισμού ζώων.

Φωτο. Ηρακλής Πυργιανάκης

Αρχικά σκάλιζαν τον κούσκουρα σε αυγοειδή μορφή και στη συνέχεια, για να σταθεροποιηθούν οι κοίλες εσωτερικές επιφάνειες, έβαζαν φωτιά, όπως καίμε τους ξυλόφουρνους σήμερα, και έτσι δημιουργούσαν μια κρούστα από το καμένο χώμα.

Με αυτό τον τρόπο έκαναν απολύμανση του χώρου και εμπόδιζαν τη σκόνη να πέφτει από τα τοιχώματα των σπηλαίων.Έτσι περιέγραψαν στον κ. Πυργιανάκη τον τρόπο κατασκευής των σπηλαιών στα Καλέσσα οι Ιωάννης Αλμπαντάκης και Ζαχάρης Φασουλάκης καθώς και ο Γεώργιος Τσαγκαράκης από τον Κρουσώνα.

Πριν από περίπου 50 χρόνια χρησιμοποιούσαν αυτά τα σπήλαια οι αγρότες στις περιοχές όπου είχαν ελιές και αμπέλια.Λειτουργούσαν ως πρώτης τάξεως κατάλυμα για να τους προστατεύουν από τη ζέστη του καλοκαιριού και από τις βροχές του χειμώνα.Ακόμα τις αξιοποιούσαν ως αποθήκες και στάβλους για τα ζώα τους. Μάλιστα έφτιαχναν και δίχωρες σπηλιές, όπου στη μια έμεναν οι άνθρωποι και στην άλλη τα ζώα τους.

Φωτο. Ηρακλής Πυργιαννάκης

Η εκκλησία-σπηλιά

Στην περιοχή των κάτω Καλεσσών να σημειώσουμε πως μια τέτοια σπηλιά, η οποία μάλιστα είναι λαξευμένη σε σχήμα σταυροειδές, λειτουργεί ως ναός αφιερωμένος στον Άγιο Ιωάννη.

Άλλες σπηλιές στα Καλέσσα βρίσκονται σε υπόγεια σπιτιών. Προϋπήρχαν και δεν καταστράφηκαν αλλά πάνω σε αυτές κτίστηκαν σπίτια.

Σπηλιά υπάρχει και κάτω από το Δημοτικό Σχολείο των Καλεσσών, που ήταν ο φόβος και τρόμος παλιά των μαθητών καθώς τους έλεγαν πώς να δεν κάτσουν φρόνιμα θα τους βάλουν εκεί τιμωρία.

Είναι πάντως σημαντικό όλοι αυτοί οι χώροι με κάποιο τρόπο να αναδειχθούν και να αποτελέσουν σημείο αναφοράς για τις περιοχές που τους φιλοξενούν και ειδικά για τα Καλέσσα που ο αριθμός τους είναι μεγάλος.

Είναι κρίμα κάποια στιγμή να καταρρεύσουν ή να κλείσουν οι είσοδοι τους από τη βλάστηση και να χαθούν από το προσκήνιο. Αποτελούν κομμάτι της ιστορίας των οικισμών και αξιόλογο αξιοθέατο.