Κύριλλος Λούκαρης: Από το Ηράκλειο και την Αγκάραθο στα κορυφαία εκκλησιαστικά αξιώματα

 

Ο Κύριλλος Λούκαρις, ή Λούκαρης ή και Κύριλλος ο Κρης, ήταν Πατριάρχης Αλεξανδρείας  (Κύριλλος Γ΄) και Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης (Κύριλλος Α΄).

Γεννήθηκε στο Ηράκλειο στις 13 Νοεμβρίου το 1572. Ο πατέρας του Στέφανος ήταν ιερέας και το έδωσε το όνομα Κωνσταντίνος.

Στην αρχή μαθήτευσε κοντά στο Μελέτιο Βλαστό, και ύστερα, χάρις στην μέριμνα του θείου και μέντορά του Μελέτιου Πηγά, πήγε στη Βενετία, όπου σπούδασε κοντά στο Μάξιμο Μαργούνιο, ο οποίος του έμαθε ελληνικά, λατινικά, ιταλική γλώσσα και θεολογία και στη συνέχεια στην Πάδοβα κοντά στον Παύλο Σάρπα και του Τσεζάρε Κρεμονίνι.

Επισκέφτηκε την Γενεύη, Ολλανδία, και Γερμανία και επέστρεψε στην Κρήτη, το 1592, και εκάρη μοναχός στην Ιερά Μονή Αγκαράθου.

Στη Μονή ωστόσο έμεινε μικρό χρονικό διάστημα γιατί τον επόμενο χρόνο τον κάλεσε στην Αίγυπτο ο θείος του Άγιος Μελέτιος Πηγάς, Πατριάρχης Αλεξανδρείας, ο οποίος τον χειροτόνησε διάκονο και πρεσβύτερο και τον ονόμασε Πρωτοσύγκελλο του.

Στη συνέχεια  τον έστειλε έξαρχο στην Πολωνία με σκοπό να αποτρέψει την ένωση των ορθόδοξων Ουκρανών και Λευκορώσων με τη Ρώμη.

Όμως αν και ανάπτυξε σημαντική δράση γι’ αυτό το σκοπό, τελικά απέτυχε.

Για να κατανοήσουμε τη σημασία του έργου και του τρόπου δράσης του θα πρέπει να πούμε πως ο Κύριλλος Λούκαρις έδρασε σε μια εποχή κατά την οποία η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ανατολής δεχόταν σφοδρές πιέσεις της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και της προτεσταντικής κίνησης, με απώτερο σκοπό την προσέλκυση των Ορθοδόξων προς το μέρος της μιας ή της άλλης, ώστε να ισχυροποιήσουν την θέση τους στην μεταξύ τους διαπάλη και αντιπαλότητα, με άλλα λόγια η Ορθόδοξη Εκκλησία κατέστη το μήλον της έριδος μεταξύ αυτών.

Πατριάρχης Αλεξανδρείας

Από το 1594 ο Μελέτιος Πηγάς προτοίμαζε για διάδοχό του στον Πατριαρχικό θρόνο Αλεξανδρείας τον Λούκαρη. Το 1601, μετά το θάνατο του θείου του, Πατριάρχη Αλεξανδρείας τον διαδέχτηκε, σε ηλικία 29 ετών. Από τη θέση αυτή καλλιέργησε σχέσεις με τους πρεσβευτές Προτεσταντικών χωρών στην Κωνσταντινούπολη και με τους Αγγλικανούς θεολόγους. Μετέφερε την έδρα του Πατριαρχείου στο Κάιρο και ξεκίνησε αγώνα κατά της Δυτικής Εκκλησίας. Έτσι μία από τις πρώτες ενέργειές του ήταν η συνοδική καταδίκη των Λατίνων.

Τοποτηρητής του Πατριαρχείου Κωνσταντινούπολης 

Στις αρχές Νοεμβρίου 1620 διαδόθηκε η είδηση για τον ξαφνικό θάνατο του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Τιμόθεου Β’.Μετά την εκτόπιση του οικουμενικού Πατριάρχη Νεόφυτου Β’ στη Ρόδο (Φεβρουάριος 1602-Ιανουάριος 1603 και Οκτώβριος 1609-Οκτώβριος 1612), το 1612 ο Λούκαρης τοποθετήθηκε με την ιδιότητά του ως πατριάρχη Αλεξανδρείας και επομένως ιεραρχικά αρχαιότερος αξιωματούχος, ως επίτροπος για εικοσιμία ημέρες στον πατριαρχικό θρόνο της Κωνσταντινούπολης.

Επιβάλλεται όμως ως Πατριάρχης ο λατινόφρων Τιμόθεος Β’ και ο Λούκαρις αποσύρεται στο Άγιο Όρος και από εκεί πηγαίνει στη Βλαχία.

Δεν εγκαταλείπει τους αγώνες του εναντίον των Καθολικών. Έτσι επιτίθεται εναντίον των Ιησουϊτών, που είχαν αναπτύξει έντονη προπαγάνδα σε βάρος της Ορθόδοξης εκκλησίας.Στον αγώνα του κατά των Ιησουιτών αναζητεί στήριξη και σε προτεσταντικούς κύκλους με τους οποίους αλληλογραφεί και συζητεί. Αυτό υπήρξε και η αιτία να κατηγορηθεί ως οπαδός του Λουθήρου ή του Καλβίνου.

Για να δημιουργήσει στενότερους δεσμούς με τους διαμαρτυρομένους και να γνωρίσει καλύτερα την εκκλησία τους στέλνει στα 1617 στην Αγγλία τον ευφυή και φιλομαθή πρεσβύτερο Μητροφάνη Κριτόπουλο (1589 – 1639) από την Βέροια, που τον είχε γνωρίσει ως μοναχό στο Άγιον Όρος.

Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως 

Στις 4 Νοεμβρίου 1620 εκλέχτηκε Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης γεγονός που δικαίωνε όσους διέδιδαν τις φήμες πως ο Τιμόθεος είχε δηλητηριαστεί με δική του εντολή.

Τον Απρίλιο του 1623 απομακρύνεται ο Λούκαρις από τον θρόνο με την επέμβαση του πρεσβευτή της Γαλλίας Fhillippe de Cesy, μετά από διαβήματα του αποστολικού νουντσίου (εκπροσώπου) στο Παρίσι στον βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκο ΙΓ’.

Συγκεκριμένα ο μεγάλος βεζύρης Μερέ Χουσεΐν δωροδοκήθηκε από τον Cesy 40.000 τάλληρα για να ενεργήσει παράτυπα, δηλαδή χωρίς την έγκριση της Ιεράς Συνόδου.

Στις 17 Απριλίου 1623 δραπέτευσε με σκοπό να αποφύγει τη σύλληψη από το στρατιωτικό απόσπασμα που εισέβαλε στο κτίριο του Πατριαρχείου.

Ο Cecy δεν έμεινε ικανοποιημένος από την καθαίρεση του Λούκαρι, πληροφορούμενος ότι ο Λούκαρις κρυβόταν στην Κωνσταντινούπολη, πλήρωσε 3000 σκούδα για να εκδοθεί εναντίον του ένταλμα σύλληψης.

Έτσι συνελήφθη και οδηγήθηκε με φρεγάτα εξόριστος στην Ρόδο.  Στη θέση του εκλέγεται στις 28 Μαΐου ο Αμασείας Γρηγόριος, «λατινόφρων», ο επονομαζόμενος «Στραβοαμασείας» και μετά από ένα μήνα, στις 25 Ιουνίου, ο Μητροπολίτης Άνθιμος

Στις 2 Οκτωβρίου ανεβαίνει και πάλι στον θρόνο ο Λούκαρις, χάρη στην υποστήριξη των πρεσβευτών Ολλανδίας Haga και της Αγγλίας Sir Thomas Roe.

Εκείνη την περίοδο στην Ευρώπη μαίνονταν οι θρησκευτικοί πόλεμοι, και Καθολικοί και Προτεστάντες προσπαθούσαν να προσεταιριστούν την Ορθόδοξη Εκκλησία και ειδικά τον πατριάρχη.

Στις αρχές Φεβρουαρίου 1626 μερικοί ιεραράρχες υποκινημένοι από τον Γάλλο πρεσβευτή,κατάγγειλαν τον Λούκαρι στην Πύλη ότι ευθυνόταν για την υπερχρέωση του Πατριαρχείου και ότι διοικούσε τυραννικά την εκκλησία: όμως για το πρώτο ζήτημα δεν ευθυνόταν ο ίδιος επειδή είχε παραλάβει αυτό το χρέος από τον προκάτοχό του και επίσης ενώ, για το δεύτερο ζήτημα είχε επιχειρήσει να απομακρύνει τους διαφωνούντες προς αυτόν, τον Ιωάσαφ Χαλκηδόνος και τον Κορίνθου Νεόφυτο, τους καθαίρεσε η σύνοδος.

Ο Λούκαρις κατέφυγε στην ολλανδική πρεσβεία για να αποφύγει τα χειρότερα και ο Άγγλος πρέσβης Roe μεσολάβησε στην Πύλη για την προστασία του Λούκαρη.Επίσης και η Βενετική Γερουσία επιθυμούσε να την παραμονή του Λούκαρη στον πατριαρχικό θρόνο γι’ αυτό ήταν έτοιμη να δωροδοκήσει με 1000 ρεάλια τούρκους αξιωματούχους.

Το τυπογραφείο 

Αρχικά ο Λούκαρις είχε στείλει στο Λονδίνο τον Νικόδημο Μεταξά για να σπουδάσει την τυπογραφική τέχνη. Εκείνος επέστρεψε στα μέσα του 1627 με κάσες γεμάτες τυπογραφικά στοιχεία.

Το τυπογραφείο ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 1627, κοντά στην Αγγλική πρεσβεία. Το πρώτο βιβλίο που βγήκε από το πιεστήριό του ήταν μια αντιιουδαϊκή πραγματεία του Λούκαρη.

Στο τυπογραφικό του πρόγραμμα ήταν η έκδοση όλων των παλιότερων και νεωτέρων αντικαθολικών βιβλίων που είχαν γράψει ορθόδοξοι θεολόγοι.

Η δραστηριότητα του τυπογραφείου προκάλεσε την έντονη αντίδραση των Καθολικών.

Στις 27 Οκτωβρίου 1627 ο ο φιλοκαθολικός επίσκοπος Παροναξίας Ιερεμιας Βαρβαρήγος εισηγείται στην Propaganda Fide το κλείσιμο του τυπογραφείου.

Τον Νοέμβριο του 1627 συνεδρίασε η Propaganda Fide η οποία εισηγήθηκε να πειστούν οι Τούρκοι να κλείσουν το τυπογραφείο.  Τον Ιανουάριο του 1628, οι μηχανορραφίες και καταγγελίες είχαν ως αποτέλεσμα να διακοπούν οι εργασίες του και να να κατασχεθεί προσωρινά ο εξοπλισμός του από τους Τούρκους.

Λίγους μήνες αργότερα, η αναχώρηση του Roe από την Κωνσταντινούπολη στέρησε τον Λούκαρη από έναν ισχυρό προστάτη.

Πιστεύεται ότι ο πατριάρχης του έδωσε ως δώρο προς τον βασιλιά Κάρολο Α’ τον περίφημο «Αλεξανδρινό κώδικα», κτήμα τώρα του Βρετανικού Μουσείου, στον οποίο βασίστηκε η μετάφραση της Βίβλου στα αγγλικά, γνωστή ως King James.

Τέλος, οι καθολικοί κατήγγειλαν τον Λούκαρι ότι ετοιμάζει με τη βοήθεια των Ρώσων επανάσταση των Ελλήνων και οι Τούρκοι τον έκλεισαν σε κάποιο φρούριο του Βόσπορου και τον στραγγάλισαν στις 27 Ιουνίου 1638.

Το πτώμα του ρίχτηκε στη θάλασσα όπου το βρήκαν ψαράδες και το έθαψαν. Οι εχθροί του όμως ξέθαψαν το σώμα του και το ξανάριξαν στη θάλασσα, αλλά βρέθηκε και πάλι.

Η αγιοποίηση

Ο Παπαρρηγόπουλος στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους έγραψε: «Ουδέποτε ίσως το αξίωμα του Οικουμενικού Πατριάρχη ανεδείχθη λαμπρότερο ή επί Κυρίλλου του Λουκάρεως επί δώδεκα περίπου έτη εκ διαλειμμάτων πατριαρχήσαντος».

 Όντως ο Λούκαρις προσπάθησε με κάθε τρόπο να ανυψώσει το ελληνικό γένος. Στις ενέργειες του βλέπουμετην τάση του Ελληνισμού να έρθει σε επαφή με τη Δύση.

 Όπως και ο Πηγάς, ο Λούκαρις κήρυττε στη δημοτική. Προλόγισε μάλιστα τη μετάφραση της Καινής Διαθήκης από το Μάξιμο Καλλιπολίτη στη λαϊκή γλώσσα, τονίζοντας τη σημασία της μετάφρασης των Ευαγγελίων για το φωτισμό του ποιμνίου.

Ο Κύριλλος Λούκαρης κατατάχθηκε το 2022 στο Αγιολόγιο της Ορθοδόξου Εκκλησίας με απόφαση της Ιεράς Πατριαρχικής Συνόδου. Γιορτάζει πλέον κάθε χρόνο στις 27 Ιουνίου.

Η σχετική ανακοίνωση που εκδόθηκε, αναφέρει τα εξής:

"Συνῆλθε σήμερον, 11ην τ.μ. Ἰανουαρίου 2022, ἡ Ἁγία καί Ἱερά Σύνοδος εἰς τάς τακτικάς συνεδρίας τοῦ μηνός Ἰανουαρίου, ὑπό τήν προεδρίαν τῆς Α. Θ. Παναγιότητος, καθ᾿ ἥν: Φιλοτιμίᾳ καί προαιρέσει Αὐτῆς, εἰσηγήσει δέ τῆς Κανονικῆς Ἐπιτροπῆς, κατετάγησαν εἰς τό Ἁγιολόγιον τῆς κατ᾿ Ἀνατολάς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας οἱ μαρτυρικῶς τελειωθέντες ἀοίδιμοι Προκάτοχοι Αὐτῆς Οἰκουμενικοί Πατριάρχαι Κύριλλος Α΄, ὁ Κρής, ὁ Λούκαρις, καί Κύριλλος Στ΄, ὁ Θρᾷξ, μεγάλως ὑπέρ τῆς ἀμωμήτου ἡμῶν πίστεως ἀγωνισθέντες"