Ο βενετσιάνικος Πύργος του Λακέρδα στην Ανατολή Ιεράπετρας και η ιστορία του

Ο όμορφος παλιός και παραδοσιακός οικισμός της Ανατολής στην Ιεράπετρα διατηρεί ως τις μέρες μας αρκετά κατάλοιπα από την εποχή που κατακτήθηκε και κατοικήθηκε από τους Ενετούς, κάπου στις αρχές του 11ου αιώνα.

Όπως και σε άλλα στρατηγικά σημεία, με καλή κατόπτευση της γύρω περιοχής, οι Ενετοί έκτισαν πύργο σε ψηλό σημείο της Ανατολής, ο οποίος είναι γνωστός στις μέρες μας ως ο «Πύργος του Λακέρδα στο Τειχιό».

Όταν ο Ιταλός ιστοριοδίφης Τζουζέπε Γκερόλα επισκέφθηκε την Κρήτη, στις αρχές του 20ού αιώνα, περιέγραψε τον πύργο που βρήκε στο μικρό ύψωμα εντός του οικισμού, γράφοντας για το υπόγειο του που εδραζόταν πάνω σε βράχο, τα μικρά παράθυρα, τη μικρή σκάλα αλλά και τις εξωτερικές διαστάσεις του.

Εκεί φέρεται να κατοικούσε ο Ενετός Φεουδάρχης ενώ στη συνέχεια, στις επαναστατικές επιχειρήσεις που έγιναν στον τόπο, ήλθε να παίξει στρατιωτικό κατά κύριο λόγο ρόλο αποτελώντας ασφαλές καταφύγιο για τα γυναικόπαιδα.

Ο Πύργος και τα σπίτια των κατοίκων της Ανατολής όπως τα αποτύπωσε ο G.Gerola, 1902, πηγή: Φωτογραφικό αρχείο Ιεράπετρας

Η τοπική παράδοση μας μεταφέρει ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τον πύργο της Ανατολής και μάλιστα σε έμμετρο λόγο.

Έγραφε λοιπόν ο λαϊκός ποιητής από την Ανατολή Μιχάλης Αγγελάκης:

Τέσσερις είναι οι εκκλησιές που στο χωριό μέσα ναι

Η κοίμηση της Παναγιάς ως δείχνει πιο παλιά ναι

κι ο Άγιος Νικόλαος μαζί διμάρτυρη ναι

Και το χωριό το πιο παλιό εκεί τριγύρω είναι

Απ το λαό ακούγεται η Κάτω Παναγία

γιατί έχει κι άλλη Παναγιά σ' απάνω συνοικία

Ο Άγιος Νικόλαος εκτίστηκε πιο πίσω

κάτι έχω για το κτίσμα να σας εξιστορήσω.

Που όταν τον εκτίζανε τον πύργο εχαλούσαν

τις πέτρες που ήτανε κοντά, εκεί εκουβαλούσαν.

Ο πύργος ήταν φρούριο, που στο τειχιό γροικάται,

που έπρεπε ν ανοίξουνε την πόρτα για να πάτε.

Και ήταν όλη η γειτονιά γύρω μπετανιασμένη,

που μπαίνανε επί Τουρκιάς κι ήταν ασφαλισμένοι.

Όλα τα γυναικόπεδα κει μέσα τα χωρούσε

κι από τον Πύργο μ οπλισμό τον τόπο εφρουρούσε.

Μόνιμη ομάδα κι αρχηγών αν θέλεις να τσι μάθεις,

οι καπετάνιοι ήταν τρείς: ο Μπαρμπεροθανάσης κι ο Μαχαιράς ο Γιακουμής κι ο καπετάν Λακέρδας,

που ήτανε και αρχηγός ως λένε, κι εκτός έδρας.

Ότι απέμεινε από τον Πύργο και μπορούμε να δούμε σήμερα

Ο Εμμανουήλ Λακέρδας

Ονομάστηκε πύργος του Λακέρδα, λοιπόν, από τον γνωστό Αρχηγό της Επαρχίας Ιεράπετρας, Εμμανουήλ Λακέρδα, ο οποίος δραστηριοποιήθηκε έντονα την περίοδο της Τουρκοκρατίας στον αγώνα για την απομάκρυνση των Οθωμανών.

Η Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (τόμος ΙΕ) γράφει γι αυτόν:

«Εμμανουήλ Λακέρδας: Εξ Ιεραπέτρας του Νομού Λασιθίου Κρήτης, όπου διετέλεσε Αρχηγός της Επαρχίας Ιεραπέτρας του 1866-69. Πελώριος το ανάστημα, ατρόμητος και δραστήριος, διεκρίθη εις τας πολεμικάς επιχειρήσεις κατά τας επαρχίας Ιεραπέτρας, Λασιθίου, Μεραμβέλλου, Βιάννου και Σητείας. Παραμείνας υπό τα όπλα και επιτιθέμενος αδιαλείπτως κατά των τουρκικών θέσεων μέχρι τέλος του αγώνος εκείνου, ήτοι μέχρι τον Ιανουάριο 1869.

Μετά το πέρας της επαναστάσεως και την χορηγηθείσαν γενικήν αμνηστίαν υπό του Σουλτάνου, συλληφθείς παρασπόνδως υπό των Τούρκων, ωδηγήθη δέσμιος εις Κωνσταντινούπολιν μετ’ ολίγων άλλων αρχηγών και ερρίφθη εις τας εκεί φυλακάς, εκ των οποίων εξήλθεν μετά πολλούς μήνας τη επεμβάσει των πρέσβεων των Μεγάλων Δυνάμεων.

Συμμετείχεν ως αρχηγός της επαρχίας του εις την επανάστασιν του 1878, διακριθείς ιδίως κατά του φρουρίου της Ιεραπέτρας επίθεσιν της 17ης Ιουνίου 1878».

Ακόμα ο ποιητής Ιωάννης Κωνσταντινίδης σε πολύστιχο ποίημά του που τυπώθηκε το 1868 στην Ερμούπολη Σύρου, επαινεί την ανδρείαν που επέδειξεν κατά τη γιγαντομαχία 20-30 Μαΐου 1867 στο Οροπέδιο Λασιθίου:

«Α! να σε δω Λακέρδα μου. Α! καπετάν Μανώλη,

Τον Τούρκο πάλι τρόμαξε το άσφαλτό σου βόλι»

Επίσης δύο οπλαρχηγοί της Μάνης, ο Αντώνιος Μήτσας και ο Γάκης Ζήκος, αρχηγοί εθελοντών που είχαν κατεβεί στην Κρήτη, σε πιστοποιητικό το οποίο υπάρχει στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, τον αποκαλούν «ατρόμητον τουρκοφάγον» και ευγνωμονούντες τονίζουν, ότι τους έσωσε, όταν τους περικύκλωσαν οι Τούρκοι στην Ψαρή Φοράδα Βιάννου, όπου τους είχε αποβιβάσει τον Ιούνιο 1867 το πλοίο «Αρκάδι».

Απέθανε το 1890 μετά από τραυματισμό, που τον ταλαιπώρησε αρκετά χρόνια. Τραυματίστηκε την 8η Ιουνίου 1878 σε μάχη κοντά στο συνοικισμό Καλογέροι Ανατολής. Μάλιστα το Γενικό Αρχηγείο των 6 Ανατολικοτέρων Επαρχιών της Κρήτης, με έγγραφό του της 7ης Ιουλίου 1878, εγκρίνει τη μετάβασή του στην Αθήνα «κατ’ ιατρικήν γνωμάτευσιν προς θεραπείαν χρονίου νοσήματος των πνευμόνων και εντεροκοίλης αριστεράς, ων υπέστη κατά την εν Καλογέροις της Ιεραπέτρου συγκροτηθείσαν μάχην την 8η Ιουνίου».

(Οι πληροφορίες αντλήθηκαν από το βιβλίο του Εμμανουήλ Ιωάν. Φαρσάρη, «Η Θρησκευτική Παράδοση στην Ανατολή Ιεράπετρας επί Βενετοκρατίας και επί Τουρκοκρατίας», έκδοση της Ιεράς Μητροπόλεως Ιεραπύτνης και Σητείας, 2008)