Το στολίδι του Μέρωνα: Ο Βυζαντινός ναός Κοιμήσεως της Παναγίας με τις υπέροχες τοιχογραφίες

Στην καρδιά του γραφικού Μέρωνα στο Αμάρι και στην καρδιά όλων των κατοίκων του βρίσκεται ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.

Πρόκειται για μια υπέροχη τρίκλιττη θολοσκέπαστη βασιλική. Η αρχική φάση ανέγερσης του ναού, όπως προσδιορίζεται από τον τοιχογραφικό του διάκοσμο, τοποθετείται στο δεύτερο μισό του 14ου αιώνα. Τότε φέρεται να κατασκευάστηκαν το κεντρικό κλίτος της Παναγίας και το βόρειο, το οποίο είναι αφιερωμένο στον Άγιο Γεώργιο.

Το νότιο κλίτος, που είναι αφιερωμένο στους Αγίους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο προστέθηκε αργότερα, γύρω στον 16ο αιώνα, σε μια εποχή που έχει αρχίσει να εκλείπει από την Κρήτη η παράδοση της τοιχογράφησης των ναών.

Η επικοινωνία ανάμεσα στα κλίτη γίνεται με μεγάλα τοξωτά ανοίγματα που πατούν σε πεσσούς από λαξευτό πωρόλιθο. Οι αψίδες του ιερού βήματος διακοσμούνται εξωτερικά από τοξοστοιχίες που στηρίζονται σε κιονίσκους.

Ο ναός της Παναγίας φέρει σπουδαίο τοιχογραφικό διάκοσμο στο κεντρικό και στο βόρειο κλίτος του. Πρόκειται για ένα από τα πιο ενδιαφέροντα τοιχογραφικά σύνολα του δεύτερου μισού του 14ου αιώνα στην Κρήτη.

Εντάσσεται σε μια ομάδα μνημείων, των οποίων ο διάκοσμος φανερώνει τη διάδοση μιας τεχνοτροπίας που προέρχεται από την Κωνσταντινούπολη.

Η ανώτερη ποιότητα της ζωγραφικής εκτέλεσης εντάσσει τις τοιχογραφίες του ναού στο πιο αντιπροσωπευτικό δείγμα της ομάδας. Η ύπαρξη αυτής της ζωγραφικής μπορεί να ερμηνευθεί από το γεγονός ότι ο ναός της Παναγίας ανήκε στην οικογένεια των Καλλέργηδων.

Ο Cristoforo Buondelmonti αναφέρει τη δυναμική παρουσία αυτής της οικογένειας στην περιοχή, η οποία συσπείρωνε τον ορθόδοξο πληθυσμό απέναντι στους Βενετούς. Ο ίδιος περιγράφει τη συνάντηση του, στο Μέρωνα, με τον ηγούμενο της Μονής της Παναγίας, κάτι που μας κάνει να υποθέτουμε πως δεν ήταν απλά ένας ναός.

Οικόσημα της οικογένειας βρίσκονται εντοιχισμένα στο εξωτερικό του ναού αλλά και ανάμεσα στις τοιχογραφίες στο εσωτερικό του. Πρόκειται για μια από τις πιο γνωστές και ισχυρές ελληνικές οικογένειες της εποχής, η οποία κατείχε εκτεταμένα φέουδα στην περιοχή της Άνω και Κάτω Συβρίτου, που τα διατήρησε καθ’ όλη τη διάρκεια της Βενετοκρατίας.

Είναι πιθανό λοιπόν οι Καλλέργηδες να είχαν καλέσει ζωγράφο από την Κωνσταντινούπολη για την τοιχογράφηση της εκκλησίας. Λέγεται μάλιστα πως αφότου τοιχογράφησε την Παναγία του Μέρωνα τον έδιωξαν πίσω για να μην μεταφέρει την τέχνη του σε άλλη εκκλησία της Κρήτης.

Ως προς την εικονογραφία, στο κεντρικό κλίτος διατάσσονται θέματα του Χριστολογικού κύκλου, όπως είναι η Γέννηση, η Μεταμόρφωση, η Βαϊοφόρος, η Σταύρωση, αλλά και παραστάσεις από το Βίο της Παναγίας, στην οποία είναι αφιερωμένο το κλίτος.

Στο βόρειο κλίτος υπάρχουν σκηνές από το Συναξάριο του Αγίου Γεωργίου και ο Ακάθιστος Ύμνος που παρουσιάζει ξεχωριστό ενδιαφέρον, όπως και η Ρίζα του Ιεσσαί στο δυτικό τοίχο, όπου απεικονίζονται και οι επτά αρχαίοι Έλληνες Σοφοί.

Η κατάσταση διατήρησης στο νότιο κλίτος δεν είναι ωστόσο τόσο καλή.Το εικονογραφικό πρόγραμμα είναι πλούσιο με όρθιους Αγίους χαμηλά και σκηνές από το θεομητορικό και τον ευαγγελικό κύκλο στις καμάρες.

Τεχνοτροπικά στις τοιχογραφίες της Παναγίας του Μέρωνα διαπιστώνουμε τη διείσδυση της ιδεαλιστικής ζωγραφικής των μέσων του 14ου αιώνα, στην ορθή αντίληψη και οργάνωση της ανθρώπινης μορφής, στην οργανική διάρθρωση των συνθέσεων, στο σφικτό πλάσιμο του προσώπου, στη χρήση ζωηρών χρωμάτων. Δείγμα της ίδιας τεχνοτροπίας αποτελεί και η θαυμάσια φορητή εικόνα της Παναγίας της Οδηγήτριας, που βρίσκεται στο ναό και η οποία πιθανότατα αποτελούσε αφιέρωμα των Καλλέργηδων.

Η οικογένεια των Καλλέργηδων είχε επίσης δωρίσει στην Παναγία του Μέρωνα ένα χειρόγραφο ευαγγέλιο του 1080, παραγγελία στη Μονή Στουδίου της Κωνσταντινούπολης, το οποίο όμως σήμερα βρίσκεται στο Άγιο Όρος και στο Μέρωνα βλέπουμε ένα αντίγραφο του.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει τέλος το ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού και οι εικόνες του, χαρακτηριστικό δείγμα της λαϊκής παράδοσης του 19ου αιώνα.

Να σημειώσουμε, πως όπως μας περιέγραψε ο εφημέριος του Μέρωνα, π. Εμμανουήλ Βαμιεδάκης, εντός του ναού υπάρχουν 36 τάφοι όπου ενδεχομένως τάφηκαν πρόσωπα που σκοτώθηκαν σε κάποια επιδρομή.

(Πληροφορίες αντλήθηκαν από την έκδοση «Χριστιανικά Μνημεία της Κρήτης», Συνοδική Επιτροπή επί του θρησκευτικού τουρισμού της Εκκλησίας της Κρήτης-ΜΚΟ Φιλοξενία, την ιστοσελίδα του Μέρωνα καθώς και από τον ιερέα του οικισμού Εμμανουήλ Βαμιεδάκη)

Δείτε επίσης:

Παναγία Οδηγήτρια του Μέρωνα: Η χαρακτηρισμένη ως Μόνα Λίζα του Βυζαντίου