Οι εντυπωσιακές θολωτές δεξαμενές στον αρχαιολογικό χώρο της Άπτερας Χανίων

 

Από τα πιο εντυπωσιακά κτίσματα που βλέπει κανείς στον αρχαιολογικό χώρο της Άπτερας στα Χανιά είναι οι θολωτές δεξαμενές που κατασκευάστηκαν κατά την περίοδο της ρωμαιοκρατίας. Πρόκειται για μια θολωτή τρίκλιτη δεξαμενή που διατηρεί το θόλο της και μια ακόμα μεγαλύτερη σε σχήμα Γ όπου όμως η οροφή έχει καταπέσει.

Η τρίκλιτη Ρωμαϊκή Δεξαμενή

Αν δεν ήταν δεξαμενή θα μπορούσε κάλλιστα να είναι ναός, έτσι όπως έχει κατασκευαστεί.

Διαθέτει τρία κλίτη που  χωρίζονται μεταξύ τους από μεγάλους πεσσούς. Ένα τμήμα της είναι λαξευμένο στο βράχο και το υπόλοιπο κτιστό.

Τα τοιχώματα έχουν ενισχυθεί, εσωτερικά κι εξωτερικά, με ένα επί πλέον τοίχο από πλίνθους και κονίαμα και τελικά ολόκληρη η δεξαμενή είναι επιχρισμένη με παχύ υδραυλικό κονίαμα πάχους 4 εκατοστών αδιαπέραστο από το νερό.

Η οροφή είναι θολωτή και ίσως να οφείλεται σε επισκευή της περιόδου λειτουργίας του μοναστηριού, εποχή κατά την οποία μάλλον ανοίχτηκε η σημερινή πρόσβαση στο εσωτερικό της, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ως αποθήκη.

Αυτή η μετατροπή κατέστρεψε τμήμα της σκάλας που ξεκινούσε από την οροφή και κατέληγε στον πυθμένα. Τούτη ήταν η  μόνη πρόσβαση για τον καθαρισμό της δεξαμενής σε κάποιο διάστημα του καλοκαιριού που, λογικά, θα ήταν άδεια.

Να σημειώσουμε πως η συγκεκριμένη δεξαμενή είχε εσωτερικές  διαστάσεις 17x25 μέτρα. Η χωρητικότητα της έχει υπολογιστεί στα 2.900 m3. Η συλλογή του νερού των βροχών στο εσωτερικό της γινόταν από ανοίγματα της οροφής και από δίκτυο αγωγών που το μετέφεραν από τις πολυάριθμες στέρνες της πόλης αλλά και την μεγαλύτερη δεξαμενή στο βόρειο τμήμα της Άπτερας.

Η συντήρηση που έγινε, υπό την αιγίδα της ΚΕ Εφορίας Αρχαιοτήτων, το 1999 περιελάμβανε αρχικά την αφαίρεση χώματος από το εσωτερικό της και προσεκτικό καθαρισμό του δαπέδου της. Στη συνέχεια ακολούθησαν ανακτήσεις της τοιχοποιίας στο εσωτερικό της δεξαμενής, σε τμήματα που είχαν έντονες φθορές και μεγάλα «κενά». Η αποκατάσταση των τριών θόλων έγινε στα τμήματα που έχουν καταρρεύσει ή είχαν έντονη μετακίνηση, από πέτρες και κονίαμα.

Η δεξαμενή σε σχήμα Γ

Στην είσοδο του αρχαιολογικού χώρου βλέπουμε μια ακόμα δεξαμενή σε σχήμα  Γ η οποία μάλιστα είναι μεγαλύτερη σε διαστάσεις. Το μεγάλο σκέλος της είναι 57,30 μέτρα, το μικρό 34,40 μέτρα και το πλάτος της 8,85 μέτρα. Αυτή υπολογίζεται πως χωρούσε περίπου 3.050 m3 νερού.

Η οροφή της δεν διατηρείται, καθώς έχει καταπέσει όμως ήταν κι αυτή θολωτή.Είναι κατασκευασμένη με τον ίδιο τρόπο όπως και η τρίκλιτη δεξαμενή ενώ θεμελιώνεται κατά το μεγαλύτερο μέρος της στον λαξευμένο βράχο και κατά το άλλο στο επικλινές έδαφος. Επειδή το σχήμα είναι διαφορετικό, ένας ενδιάμεσος πεσσός βοηθούσε στην στήριξη της οροφής και ένας φαρδύς τοίχος μείωνε τη δύναμη που δημιουργούσε η πίεση του νερού, όταν ήταν γεμάτη.

Εκεί υπήρχε και η σκάλα για τον καθαρισμό της, τμήμα της οποίας σώζεται ακόμα.Στο χώρο του αγωγού απορροής, ο πυθμένας της βρίσκεται σε βαθύτερο επίπεδο προκειμένου να καθιζάνει το νερό από την λάσπη που μπορεί να μετέφερε.

Και εδώ η ΚΕ Εφορεία Αρχαιοτήτων το 1999 προχώρησε σε αποχωμάτωση της δεξαμενής και των φερτών υλικών που έφθαναν τα 5 μέτρα ενώ στη συνέχεια έγινε συμπλήρωση στα τμήματα της τοιχοποιίας όπου υπήρχαν μεγάλα κενά.

(Οι πληροφορίες αντλήθηκαν από την εργασία με τίτλο «Αναπαράσταση Λειτουργίας Αρχαίων Ρωμαϊκών Δεξαμενών Απτέρων Χανίων» του Σωτήριου Κ. Γκρίζη, ΕΜΠ, Αθήνα 2014)