Το "χεράκι της Παναγίας": Μια γυναικεία χριστουγεννιάτικη λαϊκή τελετουργία της Κρήτης

 

Ένα έθιμο με τη δική του τελετουργία, που αφορά στις γυναίκες και πλέον έχει ξεχαστεί, αναβίωνε παλιά το βράδυ των Χριστουγέννων σε περιοχές της Κρήτης.Πρόκειται για το «χεράκι της Παναγίας», όπως το περιγράφει ο Νίκος Ψιλάκης.

Οι γυναίκες λοιπόν της κρητικής υπαίθρου, που είχαν ζήσει τους πόνους τους τοκετού και τις δυσκολίες του και μάλιστα κάτω από σχεδόν πρωτόγονες υγειονομικές συνθήκες, το βράδυ των Χριστουγέννων ανασκουμπώνονταν συμπάσχοντας με τη μέλλουσα μητέρα του Χριστού.

Σε κάποιες περιοχές και η μαμή του χωριού ξενυχτούσε εκείνη τη βραδιά εφαρμόζοντας, εικονικά, πρακτικές παρόμοιες με αυτές που θα εφάρμοζε αν ξεγεννούσε κάποια άλλη γυναίκα.

Η Ειρήνη Ταχατάκη είχε καταγράψει μια ωραία σχετική λαϊκή τελετουργία. Σύμφωνα με αυτήν, κατά τον εσπερινό των Χριστουγέννων συγκεντρώνονταν σε ένα σπίτι τρεις γυναίκες που έφεραν το όνομα Μαρία. Εκεί διανυκτέρευαν κι έκαναν ολονυχτίς μετάνοιες μέχρι την ώρα που γεννιόταν ο Χριστός.

Μερικές πρακτικές μαμές είχαν προμηθευτεί από τον Άγιο Τάφο ένα φυτό που τα φύλλα του, μετά την κοπή, ζάρωναν και γινόταν ένα κουβάρι. Όποιος επιχειρούσε να ανοίξει με το χέρι του τα κλειστά φύλλα το φυτό θρυμματιζόταν και γινόταν σκόνη.

Αυτό το φυτό, τη νύχτα των Χριστουγέννων, την ώρα των παρακλήσεων το έβαζαν στο νερό και συνέχιζαν τις παρακλήσεις.

Το έλεγαν «χέρι της Παναγίας» γιατί έμοιαζε με κλειστό χέρι (χούφτα). Με τις πρώτες ωδίνες της Παναγίας, όπως πίστευαν, το φυτό άνοιγε και άπλωνε ολόκληρο την ώρα της Γέννησης του Θεανθρώπου.

Αφού η Παναγία έφερνε στον κόσμο το Χριστό στέγνωναν το φυτό, όπως ήταν ανοικτό, σε δυο καθαρές πετσέτες, και το φύλαγαν πάλι για κάποιον επόμενο δύσκολο τοκετό.

Όταν καλούσαν τη μαμή να πάει να βοηθήσει κάποια επίτοκο έπαιρνε τα σύνεργα της και ξεκινούσε γεμάτη πίστη και με την ευχή: «Δέσποινα Μαρία, Συ που γέννησες το Σωτήρα του κόσμου σα μάνα αλλά και μόνο με τη βοήθεια του Θεού, Συ βοήθησε και τη δούλη σου που σε επικαλείται για να φέρει στον κόσμο κι αυτή μια καινούργια ζήση…».

Έπαιρνε λοιπόν η μαμή τα ιερά σύνεργα της, τα οποία απάρτιζαν η Ζώνη της Παναγίας, δηλαδή ένα κορδόνι λειτουργημένο στη Χριστουγεννιάτικη Λειτουργία, το ανοιγμένο «χέρι της Παναγίας» και την Αποκάλυψη της Παρθένας…και πήγαινε να βοηθήσει στη γέννα.

Το φυτό που ονόμαζαν «χέρι της Παναγίας» δεν ήταν άλλο από το Ρόδο της Ιεριχούς, το οποίο φέρει την επιστημονική ονομασία Anastatica hierochuntica.

(Οι πληροφορίες αντλήθηκαν από το βιβλίο του Νίκου Ψιλάκη "Λαϊκές Τελετουργίες στην Κρήτη-Έθιμα στον κύκλο του χρόνου", εκδόσεις ΚΑΡΜΑΝΩΡ)

Δείτε επίσης:

Ρόδο της Ιεριχούς ή της Παναγίας: Το φυτό που δεν πεθαίνει ποτέ