Το έθιμο του κεράσματος της βρύσης την Πρωτοχρονιά στην Κρήτη

 

Ένα έθιμο της Πρωτοχρονιάς στην Κρήτη, ξεχασμένο στις μέρες μας, αν και με την λειψυδρία που παρατηρείται ίσως θα πρέπει να το ξαναθυμηθούμε, ήταν το κέρασμα της βρύσης.

Μας το θυμίζει, καταγράφοντας λεπτομέρειες ως προς το τι ακριβώς γινόταν, ο Νίκος Ψιλάκης.

Την Πρωτοχρονιά λοιπόν, ξυπνούσαν νωρίς το πρωί οι μανάδες και γέμιζαν ένα πιάτο με τα γλυκά των ημερών, δηλαδή ξεροτήγανα, μελομακάρονα και ανεβατά λουκούμια. Μαζί έβαζαν καρύδια, σταφίδες, αμύγδαλα, ξερά σύκα και φρούτα εποχής, όπως τα πορτοκάλια.

Συνόδευαν με ένα φλασκί τσικουδιά. Όλα μαζί τα έδεναν σε μια πετσέτα την οποία έδιναν να μεταφέρει στη βρύση και να της προσφέρει το περιεχόμενο της ένα παιδί.

Μόλις το παιδί έφθανε στη βρύση, την καλημέριζε και της ευχόταν χρόνια πολλά. Μετά έσκυβε σταύρωνε το νερό της με την παλάμη του, έπινε μια γουλιά και εναπόθετε τα καλούδια, που είχε ετοιμάσει η μάνα του στην άκρη της βρύσης.

Όποιος περνούσε από εκεί έπρεπε να πιεί μια τσικουδιά, να δοκιμάσει κάτι από το πιάτο που είχε προσφερθεί και να ευχηθεί στη βρύση χρόνια πολλά καλημερίζοντας την.

Την Πρωτοχρονιά επίσης οι άντρες περνούσαν από τη νερομάνα, την καλημέριζαν, της έλεγαν χρόνια πολλά και έριχναν στο νερό της νομίσματα. Αν η βρύση ήταν πέτρινη έριχναν τα νομίσματα στη γούβα της, εκεί που έπεφτε φρέσκο και δροσερό το νερό. Αν δεν ήταν τρεχούμενο το νερό έριχναν τα νομίσματα στο πηγάδι.

Με αυτό τον όμορφο τρόπο έλεγαν στο ξεκίνημα του νέου χρόνου το ευχαριστώ τους στη βρύση που τους προσέφερε το νερό της και μαζί με αυτό τη ζωή, κάνοντας τη γη να καρπίζει, τους ίδιους και τα ζώα τους να παραμένουν ζωντανά.

Καθόλη της διάρκεια της πρώτης μέρας του χρόνου όποιος περνούσε από τη βρύση έπινε ένα ποτηράκι τσικουδιά κι έτρωγε κάτι από τις προσφορές που της είχαν κάνει. Όμως δεν έπρεπε κανείς να πάει στη βρύση τη νύχτα. Υπήρχε η δοξασία πως το νερό κοιμάται και ουδείς έπρεπε να το ενοχλήσει. Άλλες μέρες του χρόνου μπορούσε όποιος περνούσε εκεί, κατά τις νυχτερινές ώρες, να ταράξει πρώτα λίγο το νερό της, να το ξυπνήσει, και μετά να πιεί, όχι όμως όταν έπεφτε το σκοτάδι την Πρωτοχρονιά.

Αυτή η μέρα ήταν ξεχωριστή για τους παλιούς Κρητικούς και κάθε πράξη τους έπαιρνε νόημα και είχε συνέπειες, θετικές ή αρνητικές.

Στις μέρες μας, που το νερό βρίσκεται μέσα σε κάθε σπίτι, ίσως όλο αυτό που γινόταν στα χωριά του νησιού όπου μια ή δυο βρύσες μόνο κάλυπταν όλες τις ανάγκες των κατοίκων, να μην το κατανοούμε.

Όμως ειδικά στη σύγχρονη εποχή που η κλιματική αλλαγή περιορίζει τις ποσότητες του νερού εύκολα καταλαβαίνουμε την αξία του νερού και ίσως ήλθε η ώρα να μην το θεωρούμε δεδομένο και εξασφαλισμένο.

Είναι πολύ όμορφο αυτό που έκανε η προηγούμενη γενιά την Πρωτοχρονιά. Ήταν μια ένδειξη σεβασμού προς το νερό που είναι πηγή ζωής, κι αυτή του την πτυχή δεν θα πρέπει να την ξεχνάμε ούτε να πιστεύουμε πως αν δεν το σεβαστούμε μπορούμε να το έχουμε για πάντα απλόχερα.

(Οι πληροφορίες για το έθιμο αντλήθηκαν από το βιβλίο Λαϊκές Τελετουργίες στην Κρήτη-Έθιμα στον κύκλο του χρόνου, του Νίκου Ψιλάκη, εκδόσεις Καρμάνωρ)