Το σπήλαιο του Αγ. Χαραλάμπου στο Οροπέδιο Λασιθίου-Η αρχαιολογική έρευνα και η σφράγιση του

 

Βορειοδυτικά από τον οικισμό του Αγίου Χαραλάμπου, πρώην Γεροντομούρι, στο Οροπέδιο Λασιθίου και ουσιαστικά στην είσοδο του χωριού αποκαλύφθηκε κατά τη διάνοιξη του περιφερειακού δρόμου ένα σπήλαιο γεμάτο οστά και κρανία.

Το 1976, ο Κωστής Δαβάρας ανάσκαψε σωστικά το σπήλαιο. Η πρώτη σωστική επέμβαση διακόπηκε λόγω του κινδύνου ατυχήματος αφού ήταν επιρρεπές σε κατάρρευση και επαναλήφθηκε το 1982 και 1983.

Κατά τις περιόδους αυτές, αφαιρέθηκε όλο το εμπρόσθιο τμήμα του σπηλαίου για να περιοριστεί η επικινδυνότητα εισόδου σε αυτό.

Η  έρευνα κατέδειξε ότι πρόκειται για σπηλαιοβάραθρο που κλείστηκε ήδη κατά την Αρχαιότητα, μετά τους ΜΜ ΙΙ χρόνους.

Το 2002, ανασκάφηκαν υπό τη διεύθυνση του Philip P. Betancourt, της Ελένης Στραβοπόδη και του Κωστή Δαβάρα, οι κατώτεροι θάλαμοι του σπηλαίου, το οποίο, όπως αποδείχθηκε χρησιμοποιήθηκε ως χώρος κατοίκησης, κατά τη Νεολιθική περίοδο, και ως οστεοφυλάκιο, κυρίως τη ΜΜ ΙΙΒ περίοδο.

Το σπήλαιο του Αγίου Χαραλάμπου διέθετε επτά υπόγειους χώρους.Τα ευρήματα που εντοπίστηκαν στο εσωτερικό του χρονολογούνται  από την Νεολιθική έως την Υστερομινωική περίοδο.

Οι περισσότεροι χώροι τους λειτούργησαν ως οστεοφυλάκιο για δευτερογενή ταφή νεκρών. Οι πρωταρχικές ταφές δηλαδή είχαν γίνει αλλού και μετά μεταφέρθηκαν στο σπήλαιο.Τα κρανία τοποθετήθηκαν στην κορυφή της απόθεσης μαζί με τα αγγεία και διάφορα άλλα κτερίσματα.

Στο σπήλαιο του Αγίου Χαραλάμπου βρέθηκαν πάνω από 400 κρανία, κυρίως ανδρικά.Μάλιστα  κάποια από αυτά, έφεραν  τραύματα από αιχμηρά αντικείμενα (ένδειξη μάχης) ενώ ορισμένα, τρία σε αριθμό, είχαν τρυπηθεί με τέτοιο τρόπο που παρέπεμπαν σε πρώιμες χειρουργικές επεμβάσεις.

Το σπήλαιο του Αγίου Χαραλάμπου λειτούργησε ως ένα οργανωμένο οστεοφυλάκιο και μάλιστα τα κρανία που εντοπίστηκαν ήταν πολύ καλά διατηρημένα, λόγω των συνθηκών που επικρατούσαν μέσα στο σπήλαιο και τους σφραγισμένους θαλάμους του.

Βρέθηκαν εκεί, πέρα από τα οστά, δεκάδες πήλινα αγγεία διαφόρων μεγεθών και σχημάτων, πυξίδες, καμαραϊκά όστρακα, λίθινα αγγεία, λεπίδες οψιανού, ψήγματα χρυσών ελασμάτων, ένας αργυρός και ένας χάλκινος σφραγιστικός δακτύλιος με φυτικό θέμα, τμήμα χρυσού δακτυλίου με ανάγλυφα θαλάσσια μοτίβα, σφονδύλια, ελεφάντινες σφραγίδες και σφραγιδόλιθοι διαφόρων σχημάτων, κυρίως τρίπλευρα πρίσματα από στεατίτη, χάνδρες, διάφορα περίαπτα, μεταξύ των οποίων ένα «περίαπτο-πόδι», ένα ελεφάντινο ειδώλιο ακέραιο κυκλαδικού τύπου, σείστρα (μουσικά όργανα) και πλήθος θαλασσίων οστράκων και χαλικιών.

Εκ των υστέρων, μετά από αρχαιογενετική μελέτη σε δόντια ανθρώπινων λειψάνων που βρέθηκαν στο σπήλαιο του Αγίου Χαραλάμπου, διαπιστώθηκε πως το βακτήριο Yersinia pestis, που προκαλεί πανώλη και ευθύνεται για ορισμένες από τις μεγαλύτερες πανδημίες στην ιστορία της ανθρωπότητας και το βακτήριο Salmonella enterica, που βρίσκεται πίσω από τον τυφοειδή/εντερικό πυρετό, είχαν παρουσία στην Κρήτη της πρωτομινωικής περιόδου.

Η σημαντική αυτή ανακάλυψη έγινε από ερευνητική ομάδα του γερμανικού ινστιτούτου Max Planck, στην οποία συμμετείχαν και Έλληνες επιστήμονες ανοίγοντας νέα πεδία έρευνας για τις μολυσματικές ασθένειες.

Σήμερα επισκεπτόμενοι το σημείο βλέπουμε μόνο την είσοδο του σπηλαίου σφραγισμένη για να αποτραπεί το πέρασμα στο εσωτερικό του και για λόγους ασφάλειας αλλά και για αποφυγή λαθρανασκαφών.

Βέβαια οι τελευταίες, όπως μάθαμε, δεν αποτράπηκαν στο μεσοδιάστημα των επίσημων ανασκαφών στο σπήλαιο και πριν η είσοδος του σφραγιστεί.