Ο βυζαντινός ναός του Μιχαήλ Αρχαγγέλου, με τις σπάνιες τοιχογραφίες, στα Βλαχιανά

 

Βορειοδυτικά της Αυγενικής, σε ένα τοπίο γεμάτο πράσινο και λίγα μέτρα μακριά από τον ιστορικό οικισμό Βλαχιανά, συναντάμε το βυζαντινό ναό του Μιχαήλ Αρχαγγέλου και του Αγίου Πνεύματος.

Ο ναός είναι δίκλιτος καμαροσκέπαστος με το βόρειο όμως κλίτος να είναι χαμηλότερο και λιγότερο ευρύχωρο από το νότιο, ενώ ταυτόχρονα και το ανατολικό του μέρος να είναι χαμηλότερο από το δυτικό.

Φαίνεται πως αρχικά κτίστηκε, τον 13^ο αιώνα, το ένα κλίτος και μετά ο ναός  επεκτάθηκε με την προσθήκη ενός ακόμα κλίτους στα νότια, το οποίο και τοιχογραφήθηκε το 1447 «δι εξόδου» του παπά Μιχαήλ Μαρμαρά.

Ο καλής ποιότητας τοιχογραφικός του διάκοσμος, που δυστυχώς σώζεται αποσπασματικά, ανήκει στη λεγόμενη ακαδημαϊκού χαρακτήρα τέχνη, η οποία είναι κοινή σε μια ομάδα σημαντικών κρητικών μνημείων της ύστερης Παλαιολόγειας περιόδου, με κύριο χαρακτηριστικό την εκλεπτυσμένη απόδοση των λεπτοκαμωμένων και κομψών μορφών.

Στο συγκεκριμένο μνημείο αναγνωρίζονται τα προδρομικά στάδια της τέχνης της Κρητικής Σχολής στην αγιογραφία που θα κάνει την εμφάνισή της δυναμικά τον επόμενο αιώνα.

Το εικονογραφικό πρόγραμμα που βλέπουμε στο εσωτερικό του ναού περιλαμβάνει σκηνές από το χριστολογικό κύκλο, ανάμεσα στις οποίες ξεχωρίζει η παράσταση του Χριστού μπροστά στους Αρχιερείς, και τον κύκλο του Μιχαήλ Αρχαγγέλου με πέντε σκηνές. Μεταξύ αυτών η σπάνια απεικόνιση, μοναδική στην Κρήτη, της κατατρόπωσης των 185.000 Ασσυρίων από Άγγελο Κυρίου.

Ξεχωριστή αναφορά πρέπει να γίνει στην απεικόνιση του Προφήτη Ηλία στην έρημο «τρεφόμενου υπό κόρακος», στο μέτωπο του κεντρικού πεσσού, και κυρίως στη μεγάλη και σπάνια σύνθεση με την απεικόνιση του ύμνου του εσπερινού των Χριστουγέννων «Τι σοί προσενέγκωμεν, Χριστέ…» στο δυτικό τοίχο.

Μάλιστα αυτή η τελευταία εικονογράφηση είναι μοναδική ανάμεσα στους  ναούς εκείνης της περιόδου και επαναλαμβάνεται μόνο από τους Κρητικούς ζωγράφους του 16^ου αιώνα και από εκείνους που έδρασαν στον Άθω.

Η πολύ καλή ποιότητα της ζωγραφικής στην εκκλησία του Μιχαήλ Αρχάγγελου στα Βλαχιανά εικάζεται πως έχει σχέση με το επίπεδο παιδείας του χορηγού, που ενεπλάκη στην εικονογράφηση του. Εξάλλου υπάρχει οικόσημο φεουδάρχη στο υπέρθυρο της εισόδου (αν και το όνομα του παραμένει δυστυχώς αταύτιστο).

Εξωτερικά ο ναός διακοσμείται, στη βόρεια πλευρά και πάνω από την είσοδο, με διακοσμητικά  πινάκια, τα οποία εντοιχίζονται σε σχήμα σταυρού πάνω από πόρτες ή παράθυρα των εκκλησιών της Ενετοκρατίας.

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ανάγλυφες διακοσμήσεις των πλαισίων των θυρών και του αγιοθύριδου, οι οποίες είναι επηρεασμένες από τον γοτθικό ρυθμό που εισάγεται στην αρχιτεκτονική της Κρήτης κατά τη Βενετσιάνικη περίοδο.Χαρακτηριστικό γνώρισμα του ρυθμού είναι τα λαξευτά οξυκόρυφα τόξα που τοποθετούνται πάνω από τις θύρες.

Στο ημικυκλικό τύμπανο του ανακουφιστικού τόξου σώζονται τοιχογραφίες, ενώ στο ανώφλι υπάρχει το λαξευτό στέμμα βενετικής οικογένειας. Σημειώνεται τέλος ότι ο ναός έχει συντηρηθεί από την 13^η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων με χρηματοδότηση του δήμου Παλιανής.

Λίγα μέτρα πριν το ναό βλέπουμε ένα καβούσι (κρήνη) το οποίο είχε καταγράψει ο G. Gerola, κατά το πέρασμα του από την περιοχή, περιγράφοντας το ως «υδατοδεξαμενή με θολωτή στέγαση και τοξωτό άνοιγμα διακοσμημένο με διπλό κυμάτιο».

Ο ίδιος είχε αναφέρει την ύπαρξη εγχάρακτης επιγραφής με τη χρονολογία 1447, ίδια δηλαδή με αυτήν της εκκλησίας του Μιχαήλ Αρχαγγέλου.

(Αντλήθηκαν πληροφορίες από την εργασία της Μαρίνας Βελεγράκη «Το πολιτιστικό και ιστορικό περιβάλλον του Δήμου Παλιανής» και την έκδοση Χριστιανική Μνημεία της Κρήτης, της Συνοδικής Επιτροπής επί του Θρησκευτικού Τουρισμού της Εκκλησίας της Κρήτης-ΜΚΟ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ»).

Δείτε επίσης:

Βλαχιανά: Ο μικρός ξεχασμένος οικισμός του Ηρακλείου και η σχέση του με το Δασκαλογιάννη