Aristolochia cretica: Το πανέξυπνο ενδημικό φυτό-Πως παγιδεύει έντομα για να πετύχει επικονίαση

 

Η Αριστολοχία είναι ένα μεγάλο γένος λουλουδιών με περισσότερα από 500 είδη ανά τον κόσμο.Το όνομα της προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις άριστος και λοχεία γιατί στην αρχαιότητα κάποια φυτά αυτού του γένους πίστευαν ότι διευκόλυναν τον τοκετό. Μάλιστα με ανάλογο όνομα συναντάται και στα αγγλικά, όπου ονομάζεται birthwort, που σημαίνει βότανο της γέννας.

Στην Ελλάδα υπάρχουν δέκα είδη Αριστολοχίας εκ των οποίων  η Αριστολοχία η κρητική (Aristolochia cretica) και η Αριστολοχία η στρογγυλή (Aristolochia rotunda) είναι ενδημικά είδη. Την Aristolochia cretica την συναντάμε στην Κρήτη, γι αυτό και το όνομα της μας παραπέμπει στο νησί, κι επίσης στην Κάρπαθο.

Η Αριστολοχία είναι ένα ιδιαίτερα έξυπνο φυτό κι αυτό προκύπτει από το μηχανισμό επικονίασης που έχει αναπτύξει. Τα άνθη του με το σωληνοειδές σχήμα, που μοιάζουν με σαξόφωνο, λέγονται εντομόφιλα και είναι γεμάτα μικρά λευκά τριχίδια με φορά προς το εσωτερικό του περιανθίου.

Στο κατώτατο μέρος της καμπύλης τα τριχίδια γίνονται αρκετά μακριά και έτσι επιτρέπουν την είσοδο σε μικροσκοπικά έντομα και μύγες που προσελκύονται από την οσμή κρέατος που αναδίδει το άνθος.

Επιπλέον στο σφαιρικό ασκό στη βάση, όπου βρίσκονται τα όργανα επικονίασης, το τοίχωμα γίνεται λεπτότερο και έτσι φωτεινότερο δίνοντας την ψεύτικη εντύπωση στο ανυποψίαστο έντομο, ότι εκεί υπάρχει έξοδος.Όταν λοιπόν το έντομο μπει στο άνθος και αντιληφθεί την παγίδα είναι πλέον αργά.Τα τριχίδια που επέτρεψαν την είσοδο του έχουν ήδη σκληρύνει αρκετά και είναι σχεδόν αδύνατο να ξαναβγεί.

Έτσι λούζεται με κόκκους γύρης στην προσπάθεια του να ελευθερωθεί και μόλις συμβεί αυτό, περίπου 24-48 ώρες αργότερα, τα τριχίδια μαραίνονται επιτρέποντας στο έντομο να βγει έξω.Με αυτό τον αριστοτεχνικό τρόπο το φυτό αναγκάζει το έντομο να μεταφέρει την πολύτιμη γύρη του σε άλλο άνθος και να επιτευχθεί η σταυρωτή επικονίαση που είναι απαραίτητη για τη διαιώνισή του.

Κατά την αρχαιότητα Αιγύπτιοι, Έλληνες και Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν φυτά του γένους αυτού ως υποβοηθητικά του τοκετού.

Συγκεκριμένα αναφέρεται στο Θεόφραστο (δεν ξέρουμε ακριβώς το είδος που περιγράφει): «χρησίμη δὲ πρὸς πολλά˙ καὶ αρίστη πρὸς κεφαλήν, αγαθὴ δὲ καὶ πρὸς τὰ ἄλλα ἕλκη, καὶ πρὸς τὰ ἑρπετὰ καὶ πρὸς ὕπνον καὶ πρὸς ὑστέραν. Τὰ μὲν οὖν προσάγειν κελεύουσιν ἐν ὕδατι αναδεύσαντα καὶ καταπλάττοντα, τὰ δὲ ἄλλα εἰς μέλι ἐνξύσαντα καὶ ἔλαιον˙ πρὸς δὲ τὰ τῶν ἑρπετῶν ἐν οἴνῳ ὀξίνῃ πίνειν καὶ ἐπὶ τὸ δῆγμα ἐπιπλάττειν˙ εἰς ὕπνον δὲ ἐν οἴνῳ μέλανι αὐστηρῷ κνίσαντα˙ ἐὰν δὲ αἱ μῆτραι προπέσωσι, τῷ ὕδατι αποκλύζειν».

Στην παραδοσιακή κινεζική και ινδική θεραπευτική, είδη του γένους αυτού χρησιμοποιούνται ευρύτατα για πλήθος παθήσεων.Ωστόσο η σύγχρονη έρευνα έχει δείξει  ότι κάποια δραστικά συστατικά των φυτών του γένους aristolochia, ιδίως το αριστολοχικό οξύ, μπορεί να προκαλέσει σοβαρές μεταλλάξεις στο ανθρώπινο γονιδίωμα, καρκινογενέσεις και νεφροπάθειες.

(Με πληροφορίες από floracytherea.blogspot.com)