Μετόχι Αργουλίδα: Εδώ γράφτηκε μια από τις πιο θλιβερές σελίδες στην ιστορία της Βιάννου

Το Μετόχι του Αργουλίδα είναι μικρό, με λιγοστά σπίτια κτισμένο στα ορεινά της Βιάννου, κοντά στο φαράγγι της Άρβης.

Κάποτε εκεί περνούσαν το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου τους κάτοικοι των κοντινών χωριών για να καλλιεργούν τη γη τους και να βόσκουν τα ζώα τους.

Ίσως ως τις μέρες μας κανείς να μη θυμόταν την ύπαρξη αυτού του μικρού μετοχιού αν η ιστορία δεν έγραφε εκεί μια από τις πιο μελανές σελίδες για τη Βιάννο.

Τα χωριά της πρώην επαρχίας Βιάννου γνώρισαν τη ναζιστική βαρβαρότητα σε όλο της το μεγαλείο θρηνώντας εκατοντάδες νεκρούς το 1943.

Μέσα σε μόλις τρείς ημέρες τα ανθρωπόμορφα κτήνη δολοφόνησαν με αγριότητα 273 ανθρώπους στη Βιάννο και 129 από τα κοντινά χωριά της Ιεράπετρας, από αγέννητα παιδιά μέχρι και υπέργηρους. Συνολικά έφθασε ο αριθμός των θυμάτων την περίοδο της Κατοχής σε τούτα τα μέρη τα 460.

Στο Μετόχι του Αργουλίδα ωστόσο διαπράχθηκε μια κτηνωδία που δεν μπορεί μέχρι τις μέρες μας να ξεχαστεί.

Σε αυτό το Μετόχι, στις 14 Σεπτεμβρίου του 1943, δολοφονήθηκαν από Γερμανούς στρατιώτες, αφού προηγουμένως βασανίστηκαν, τα τρία από τα πέντε παιδιά της οικογένειας Βερβελάκη: Η Ευαγγελία 8 ετών, η Μαρία 12 ετών και ο Στυλιανός 15 ετών γιατί αρνήθηκαν να μαρτυρήσουν που είχε κρυφθεί ο πατέρας τους.

Μια μαρμάρινη πλάκα στον τοίχο του ερειπωμένου σήμερα Μετοχιού διατηρεί ζωντανή τη μνήμη της απάνθρωπης αυτής πράξης με θύματα τα τρία αθώα παιδιά.

Ο Νίκος Καζαντζάκης στην «Έκθεση της Κεντρικής Επιτροπής Διαπιστώσεως Ωμοτήτων στην Κρήτη» κατέγραψε το περιστατικό ως εξής:

«Εις το αγρόκτημα του Αργουλίδα είχε καταφύγει ο εκ του χ. Κεφαλοβρύσι Βερβαλάκης μετά των 3 τέκνων του, Στυλιανού ετ. 12, Μαρίας ετ. 8, και Ευαγγελίας ετ. 6.

Ο πατήρ βλέπων τους Γερμανούς να πλησιάζουν (14/9) απεμακρύνθη από το αγρόκτημα και εκρύβη εντός σχοίνου, οπόθεν ηδύνατο να παρακολουθήση τα συμβαίνοντα.

Οι Γερμανοί εισελθόντες εις τον οικίσκον του κτήματος ευρόντες σακκίδια (βούργες) πολλά με τρόφιμα, ανήκοντα εις τους φεύγοντας κατοίκους, υποψιάσθησαν ότι ταύτα προορίζονται δια τους αντάρτας.

Τότε συνέλαβον τα εγκαταλελειμμένα παιδιά και ήρχισαν να τα βασανίζουν, δια να προβούν εις αποκαλύψεις· τα ωδήγησαν έξω, εχαράκωσαν με την ξιφολόγχην τα μάγουλά των και τας κνήμας των, τα εκέντησαν εις τα πέλματα και επειδή εκείνα δεν είχον τι να μαρτυρήσουν, τους απέσπασαν τα δόντια με την ξιφολόγχην και τέλος τα έσφαξαν δι αυτής· έπειτα τα εξήπλωσαν επί του τοίχου του κτήματος με κρεμασμένας τας κεφαλάς».

Πως όμως έχει όλη η ιστορία που διασώζουν μέσα από τις διηγήσεις τους τα διασωθέντα αδέλφια των τριών ηρωικών παιδιών;

Η Ευαγγελία βρίσκονταν σχεδόν μόνιμα στο Μετόχι όπου εκείνη τη μέρα είχε πάει και η Μαρία. Ο αδελφός τους, ο Στέλιος, νωρίτερα είχε πάει στο χωριό τους το Κεφαλοβρύσι, όπου έγιναν εκτελέσεις πολιτών. Εκεί ήλθε αντιμέτωπος με τους Γερμανούς οι οποίοι του ζήτησαν ταυτότητα. Ήταν όμως ανήλικος δεν είχε και έτσι τη γλίτωσε μόνο με ένα χτύπημα από την κάνη του όπλου τους.

Περιγράφοντας στους δικούς του τι είχε συμβεί και με τη βεβαιότητα πως οι Ναζί δεν σκοτώνουν παιδιά, κίνησε να επιστρέψει στο Μετόχι για να έχουν προστασία οι δυο αδελφές του που ήταν ήδη εκεί και για να κρύψει ένα βιβλίο αγγλικών με το οποίο ο μεγαλύτερος γιός της οικογένειας, ο Νίκος, προσπαθούσε να μάθει τη γλώσσα για να φύγει εκτός Κρήτης και να πάει στη Μέση Ανατολή.

Για το Μετόχι κίνησε και η γιαγιά των παιδιών προκειμένου να τα απομακρύνει και να σιγουρευτεί πως δεν θα τα πειράξουν οι Γερμανοί. Όμως εκείνοι την πέτυχαν πριν φθάσει και τη χτύπησαν στο πόδι ελαφρά με το πολυβόλο.

Από μακριά, σε ψηλό σημείο όπου είχαν κρυφτεί ο πατέρας των τριών παιδιών με το μεγαλύτερο γιό του το Νίκο, περίμεναν να φύγουν οι στρατιώτες για να πλησιάσουν.

Πρώτη κατάφερε να φθάσει η γιαγιά τους κι είδε τα σπίτια του Μετοχιού να βγάζουν καπνούς αφού οι αιμοδιψείς Ναζί δεν αρκέστηκαν στο να πάρουν τις ζωές των τριών παιδιών αλλά είχαν βάλει και φωτιά φεύγοντας.

Η γιαγιά άρχισε να φωνάζει αντικρίζοντας το αποτρόπαιο θέαμα και η άλλη κόρη της οικογένειας που ωστόσο είχε προσεγγίσει το σημείο, η Καλλιόπη, ρώτησε τι κάνει ο Στέλιος για να μάθει την τραγική μοίρα που τους είχε βρει.

Μόλις απομακρύνθηκαν οι Γερμανοί κατέβηκε στο Μετόχι και ο πατέρας και ήλθε αντιμέτωπος με αυτό που κανείς γονιός δεν μπορεί να αντέξει, είδε και τα τρία του παιδιά νεκρά.

Χωρίς κουράγιο περίμενε να πέσει το σκοτάδι και αφού βρήκε ένα γαϊδούρι φόρτωσε τα κορμάκια τους για να τα μεταφέρει στο Κεφαλοβρύσι προκειμένου η οικογένεια να τα θρηνήσει και να τα θάψει. Τα δυο κορίτσια τα φόρτωσε αριστερά και δεξιά στο σαμάρι και το Στέλιο στην επάνω πλευρά του.

Μόνο όταν τα νεκρά παιδιά έφθασαν στο χωριό διαπίστωσαν πως προηγουμένως είχαν βασανιστεί φρικτά. Από τα χτυπήματα ο Στέλιος είχε χάσει τα μπροστινά του δόντια ενώ της Μαρίας είχαν «σκάψει» το πόδι με τις ξιφολόγχες τους και στη συνέχεια την πυροβόλησαν στην πλάτη. Τον Στέλιο τον είχαν πυροβολήσει στο κεφάλι, στο ύψος του κροτάφου προκαλώντας του διαμπερές τραύμα ενώ την Ευαγγελία την είχαν πυροβολήσει κάτω από το πηγούνι και η σφαίρα είχε βγει από την άλλη πλευρά του κεφαλιού της.

Στη διαδρομή ο πατέρας με το γαϊδουράκι όπου είχε φορτώσει τα νεκρά παιδιά του πέρασε από τον Άγιο Βασίλειο, ένα μικρό χωριό λίγο πιο κάτω από το Κεφαλοβρύσι. Όπως θυμάται ο καταγόμενος από εκεί Στέλιος Μπαρμπαγαδάκης, ο Άγιος Βασίλειος θρηνούσε εκείνες τις μέρες 33 άτομα, τα οποία είχαν εκτελέσει οι Γερμανοί.

Σχεδόν όλες οι οικογένειες ήταν βουτηγμένες στο πένθος και οδύρονταν για το κακό που τους βρήκε. Όταν όμως αντίκρισαν το χαροκαμένο πατέρα με τα τρία δολοφονημένα παιδιά του παράτησαν τους νεκρούς τους κι έσπευσαν να προσκυνήσουν τους μικρούς ήρωες σαν να ήταν ένας επιτάφιος που περνούσε από το χωριό.

Τι είχε προηγηθεί

Το ολοκαύτωμα της Βιάννου ξεκίνησε στις 9 προς 10 Σεπτεμβρίου 1943, όταν με εντολή του Μανόλη Μπαντουβά σκοτώθηκαν από τους αντάρτες οι δύο από τους τρεις Γερμανούς στρατιώτες του φυλακίου της Σύμης.

Στις 12 Σεπτεμβρίου ένας λόχος Γερμανών βρέθηκε στη Σύμη για εκτέλεση αντίποινων.

Στη θέση Κουρνιακτός όμως τους είχαν στήσει ενέδρα οι αντάρτες και τους αποδεκάτισαν. Την επόμενη μέρα ο στρατιωτικός διοικητής Κρήτης, στρατηγός Μίλερ, εξέδωσε διαταγή καταστροφής της επαρχίας Βιάννου και εκτέλεσης κάθε άντρα άνω των 16 ετών αλλά και όλων όσων θα συναντούσαν στα χωριά, ανεξάρτητα από το αν ήταν άνδρας ή γυναίκα ενήλικος ή ανήλικος.

Στις 13 Σεπτεμβρίου έκαψαν τα χωριά Σύμη και Πεύκο και την επόμενη ημέρα, στη γιορτή του Τιμίου Σταυρού, άρχισαν να σκοτώνουν όποιον συναντούσαν μπροστά τους.Εκτελούσαν άνδρες, ηλικιωμένους, ανάπηρους, γυναίκες έγκυες και μικρά παιδιά.

Το μνημείο για τα θύματα στη Λυγιά

Η περιοχή της Λυγιάς, που βρίσκεται λίγο πριν το Μετόχι του Αργουλίδα, ήταν επίσης μέσα στην νεκρή ζώνη που είχαν ορίσει οι Γερμανοί. Εκεί βρήκαν την 19χρονη εγκυμονούσα Αικατερίνη Παπαδημητροπούλου την οποία ξεκοίλιασαν και την άφησαν να πεθάνει μέσα στο αίμα το δικό της και του εμβρύου της.

Σκότωσαν επίσης το Γιώργο Συμβουλάκη στην αγκαλιά του πατέρα του, την 16χρονη Μαρία Παπαδημητροπούλου με τον πατέρα της Χαράλαμπο και όταν ανηφόρισαν στο μετόχι του Αργουλίδα δολοφόνησαν τα τρία παιδιά της οικογένειας Βερβελάκη. Συνολικά 15 άτομα σκότωσαν στις 14 Σεπτεμβρίου οι Γερμανοί σε αυτό το σημείο της Βιάννου.

Στις αρχές του 2000 ο Βιαννίτης Λευτέρης Διακάκης τοποθέτησε τη μαρμάρινη πλάκα στο Μετόχι για τη θυσία των τριών παιδιών επαναφέροντας στο προσκήνιο μνήμες εκείνης της περιόδου που είχαν παραδοθεί στη λήθη. Ακολούθησε και πάλι μια μεγάλη περίοδος κατά την οποία το γεγονός ξεχάστηκε μέχρι που το 2017 στη Λυγιά πραγματοποιήθηκε επιμνημόσυνη δέηση για τα τρία αδέρφια Βερβελάκη και τους υπόλοιπους εκτελεσθέντες της Λυγιάς, στο σημείο όπου έχει στηθεί μνημείο στη μνήμη τους.

Η πρωτοβουλία ανήκε στο Πνευματικό Κέντρο Βιάννου «Περικλής Βλαχάκης» και τον Ορειβατικό Σύλλογο Ηρακλείου και ειδικότερα στο Βιαννίτη μέλος του Στέλιο Μπαρμπαγαδάκη που δεν μπορεί να ξεχάσει τις φρικαλεότητες που γνώρισε ο τόπος του.

Ο ίδιος μάλιστα φροντίζει συχνά να οργανώνει πεζοπορίες του Ορειβατικού Συλλόγου στην περιοχή αυτή ώστε να γνωρίσει, σε όσο περισσότερους ανθρώπους γίνεται, τα όσα φρικτά διαδραματίστηκαν με πρωταγωνιστές τα τρία αθώα παιδιά αλλά και τους υπόλοιπους συντοπίτες του που έπεσαν θύματα της ναζιστικής θηριωδίας.