Η Γρα Βρύση στο Ψυχρό Οροπεδίου με τα πλούσια και δροσερά νερά της

 

Στην είσοδο του Ψυχρού στο Οροπέδιο Λασιθίου καλωσορίζει τον επισκέπτη μια εντυπωσιακή βρύση όπου ρέει πάντοτε άφθονο δροσερό νερό. Μάλιστα λέγεται πως το νερό αυτής της βρύσης έγινε αιτία να πάρει την ονομασία του και το ίδιο το χωριό, καθώς το νερό της είναι πολύ δροσερό.

Αυτό είναι βέβαια η μια εκδοχή περί της ονομασίας του οικισμού καθώς υπάρχουν κι άλλες.Όπως κι αν έχει πάντως το θέμα ένα είναι σίγουρο, πως η ιστορία του Ψυχρού και της βρύσης του είναι στενά συνδεδεμένες.

Το Ψυχρό φέρεται να κατοικήθηκε πρώτη φορά κατά τη  Βενετοκρατία. Ήταν ένα μικρό μετόχι την περίοδο που οι Βενετοί επέτρεψαν να κατοικηθεί και πάλι το Οροπέδιο, μια και πριν το 1463, επειδή ο τόπος γεννούσε επαναστάσεις, το είχαν ερημώσει και είχαν απαγορεύσει την κατοίκηση του.

Ο Βενετός μηχανικός Nicolo Zen είχε περιγράψει σε έκθεση του προς τον Γενικό Προβλεπτή της Κρήτης πως υπάρχει στην περιοχή ένα ρυάκι που έχει ως αφετηρία μια πηγή που την ονόμαζε Ψυχρή.

Βέβαια σήμερα οι κάτοικοι δεν αποκαλούν τη βρύση τους Ψυχρή αλλά Γρα Βρύση, καθώς είναι η παλαιότερη της περιοχής τους. Ο προσδιορισμός Γρα απαντάται σε πολλές περιοχές όπου βρίσκονται παλιές βρύσες.

Μπροστά από τη βρύση υπάρχουν γούρνες όπου τρέχει το νερό ενώ στο πλάι της μια ανοικτή και στεγασμένη δεξαμενή το συγκεντρώνει.

 

Στο τμήμα της βρύσης που βλέπει προς το δρόμο και πάνω στην πέτρινη επένδυση της αναγράφεται πως κτίστηκε το 1887 με δαπάνη του Εμμανουήλ Γαλανάκη και με τη συνεργασία των κατοίκων του Ψυχρού. Λίγο πιο κάτω πάνω στο πεζούλι της έχει χαραχθεί άλλη χρονολογία, οπότε προφανώς τα διάφορα κομμάτια της κατασκευάστηκαν τμηματικά.

Πάνω από τη στεγασμένη δεξαμενή της βρύσης έχει κτιστεί ένα τμήμα της εκκλησίας της Αγίας Ζώνης και των Τριών Ιεραρχών.