Το κάστρο των Καλλέργηδων στο Πανωκάστρι Μυλοποτάμου, στο χωριό Καστρί

 

Σε βραχώδη φυσικά οχυρή θέση, με περίοπτη θέα, πάνω από τον οικισμού Καστρί Μυλοποτάμου, εκεί όπου οι ντόπιοι ονομάζουν Πανωκάστρι, διατηρούνται σε κακή κατάσταση τα ερείπια κάστρου κτισμένου από την οικογένεια των αρχοντορωμαίων Καλλέργηδων.

Αυτόν τον χώρο είχε επιλέξει ο Αλέξιος Καλλέργης, ο γνωστότερος και δυναμικότερος όλων των Καλλέργηδων, τον 13ο αιώνα, ως τόπο κατοικίας και ορμητήριο των αγώνων του κατά των Βενετών και Ελλήνων ανταγωνιστών του. Εκτός από τον Αλέξιο  με τον χώρο συνδέθηκαν και οι δικοί του άνθρωποι, η οικογένειά του, η σύζυγός του Ειρήνη Σκορδιλοπούλα, οι έξι γιοι τους (Μάρκος, Ιωάννης, Γεώργιος, Λέων, Ματθαίος, Ανδρέας) και η μοναχοκόρη τους Αγνή, και μαζί τους όλοι αυτοί που βοήθησαν να κτιστεί και να οχυρωθεί το κάστρο, απ’ όπου ο Αλέξιος μπορούσε να ελέγχει σχεδόν ολόκληρη την Κρήτη.

Δυστυχώς από το επιβλητικό κάστρο που κάποτε υπήρχε στο σημείο σώζονται μόνο κομμάτια τείχους στα ανατολικά και νότια καθώς και μερικά λείψανα κτισμάτων που υπήρχαν στο εσωτερικό του. Ευτυχώς διατηρείται ακέραια στο κέντρο του η εκκλησία της Κοιμήσεως της Παναγίας αν και δε γλίτωσαν οι τοιχογραφίες της το ασβέστωμα.

Ο G. Gerola, το 1904, είχε επισκεφθεί το Καστρί και περιέγραψε πως είδε στον διπλανό λόφο, που ονομάζεται Απάνω Καστρί, τα ερείπια από ένα φρούριο και ένα εκκλησάκι, όπου διακρίνονταν λαξευμένοι θυρεοί των Καλλέργηδων.

Στη νότια πλευρά του κάστρου υπήρχε δεξαμενή ενώ άλλες δύο δεξαμενές λαξευμένες στο μαργαϊκό ασβεστόλιθο υπήρχαν βορειοδυτικά του λόφου και μάλιστα σε μια από αυτές είχε κατασκευαστεί μικρή σκάλα για να μπορεί κανείς να κατεβαίνει στο εσωτερικό της.

Πίσω από τα το μεγαλύτερο κομμάτι τείχους που διασώζεται η περιοχή, η οποία μάλιστα καλύπτει ένα μεγάλο κομμάτι της φυσικά οχυρής θέσης του κάστρου, είναι περιφραγμένη από ντόπιο κτηνοτρόφο με τα πρόβατα να έχουν ισοπεδώσει ότι απομεινάρια κτισμάτων υπήρχαν εκεί.  

Το ότι πρόκειται για ιδιοκτησία των Καλλέργηδων, από το 1341, προκύπτει σαφώς από έγγραφα του δουκικού αρχείου του Χάνδακα.

Οι Καλλέργηδες πήραν μέρος στην περίφημη Αποστασία του Αγίου Τίτου (1363-1366) και μετά την αποτυχία της επικηρύχθηκαν με υπέρογκα ποσά από τις βενετσιάνικες αρχές της Κρήτης.

Αναγκάστηκαν τότε να κηρύξουν νέα επανάσταση που γρήγορα εξαπλώθηκε σε όλο το νησί. Τότε, όπως αναφέρει ο De Monacis, οχύρωσαν το Καστρί όπου βρισκόταν το φέουδο τους.

Βέβαια και αυτή η επανάσταση καταπνίγηκε από τους Βενετούς και τα βασικά ορμητήρια της, σε Οροπέδιο Λασιθίου, Ελεύθερνα και Ανώπολη Σφακίων εκκενώθηκαν και παρέμειναν για 100 χρόνια ακατοίκητα.

Μετά απ’ αυτό η περιοχή στο Καστρί Μυλοποτάμου παραχωρήθηκε στον προβλεπτή Nic. Delphyno ο οποίος με τη σειρά του την πούλησε στο  Lac. De Medio για λογαριασμό του αδελφού του Marcus στη Βενετία,  όπως αναφέρεται σε έγγραφο του 1382.

Αρκετές φορές έχει επισημανθεί η ανάγκη το κάστρο των Καλλέργηδων στο Πανωκάστρι του Μυλοποτάμου να διασωθεί και να γίνουν αρχαιολογικές ανασκαφές στο χώρο που καλύπτει.Τελευταία φορά το 2018 σε εκδήλωση που έγινε στο πλαίσιο των «Ταλλαίων». Τότε είχε εκδοθεί  και ψήφισμα με ζητούμενο τη διάσωση και αξιοποίηση του μνημείου. Δυστυχώς τίποτα δεν προχώρησε με ότι αυτό συνεπάγεται για την ολική καταστροφή του τις επόμενες δεκαετίες.

(Με πληροφορίες από το βιβλίο "Ιστορικά οχυρωματικά μνημεία της Κρήτης 330 μ. Χ-1898" του Γιάννη Χρηστάκη και την ομιλία του Μιχάλη Τρούλη στα Ταλλαία 2018)