Κάτω Μιξόρρουμα: Οι νερόμυλοι με τη διπλή και τριπλή χρήση και η λειτουργία τους ως ρασοφάμπρικες

Τη δική τους βιομηχανική επανάσταση είχαν κάνει σε προηγούμενες δεκαετίες οι άνθρωποι που ζούσαν στο Κάτω Μιξόρρουμα Αγίου Βασιλείου στο Ρέθυμνο.

Η φύση ευνόησε τον τόπο τους να διαθέτει άφθονο υδάτινο δυναμικό που δεν το άφησαν να χάνεται ανεκμετάλλευτο.

Το Κάτω Μιξόρρουμα, που είναι ουσιαστικά το παλιό χωριό που πρωτο-κατοικήθηκε στην περιοχή, αγκαλιάζεται από το Σπηλιανό ποταμό ο οποίος προσφέρει απλόχερα τα νερά του, χειμώνα και καλοκαίρι.

Αυτό το ποτάμι έδωσε ζωή και στο χωριό με τους εργατικούς και δραστήριους κατοίκους του να κτίζουν νερόμυλους στις όχθες του, λίγα μέτρα πιο κάτω από τα τελευταία σπίτια, αλλά και σε άλλα σημεία βόρεια και νοτιότερα.

Τρείς από τους νερόμυλους στο Κάτω Μιξόρρουμα έχουν ωστόσο ξεχωριστή σημασία. Βρίσκονται κάτω ακριβώς από τον ερειπωμένο οικισμό, δίπλα στο ποτάμι.

Τι έκαναν λοιπόν σε αυτούς οι άνθρωποι που τους λειτουργούσαν;

Έφτιαξαν, αρχικά, μεγάλα αυλάκια, που κάλυπταν αποστάσεις 1000 και 1500 μέτρων, ώστε να διοχετεύουν το νερό του ποταμού στους νερόμυλους.

Επειδή όμως η ποσότητα του νερού και η ορμή του ήταν μεγάλη είχαν κατασκευάσει τους νερόμυλους με τέτοιο τρόπο ώστε ο ένας να τροφοδοτεί τον άλλο, διαδοχικά. Αφού δηλαδή ο πρώτος μύλος χρησιμοποιούσε το νερό, αυτό προωθούνταν στο δεύτερο και μετά στον τρίτο έτσι ώστε όλοι να είναι σε διαρκή κίνηση μη αφήνοντας σταγόνα να πάει χαμένη.

Το σημαντικό στοιχείο ωστόσο αυτών των τριών νερόμυλων στο Κάτω Μιξόρρουμα δεν ήταν μόνο η διαδοχική χρήση του νερού αλλά ο ίδιος ο τρόπος λειτουργίας και η δραστηριότητα που ανέπτυσσαν.

Η ρασοτριβή

Όπως περιγράφει ο πρώην πρόεδρος της Κοινότητας και του Πολιτιστικού Συλλόγου Μιξορρούματος, Χαρίδημος Κακλαμάνος, οι δυο πρώτοι νερόμυλοι είχαν δυο πηγάδια «λιγάτα», κατασκευασμένα το ένα δίπλα στο άλλο, για να διοχετεύουν το νερό ανάλογα με τις ανάγκες τους και να αλέθουν σιτηρά και ελιές. Ο δε τρίτος νερόμυλος είχε τρία πηγάδια «λιγάτα» που χρησιμοποιούσε για να αλέθει σιτηρά, ελιές και για να κάνει ρασοτριβή.

Έτσι ανάλογα με το προϊόν ο κάθε μύλος, μέσω του λιγάτου, έδινε κίνηση και στην αντίστοιχη δραστηριότητα του.

Και δεν ήταν μόνο αυτοί οι τρείς νερόμυλοι που έδιναν ζωή στο χωριό και διατηρούνται σε αρκετά καλή κατάσταση.

Βόρεια και νότια του Κάτω Μιξορούματος είχαν κατασκευαστεί άλλοι 5-6 νερόμυλοι με λειτουργία ρασοφάμπρικας, όπως ονομάζονται οι μύλοι που δραστηριοποιούνται στις ρασοτριβές.

Τι ήταν όμως οι ρασοτριβές και γιατί έδωσαν οι ρασοφάμπρικες του Μιξορρούματος τέτοια υπεραξία στον τόπο;

Οι ρασοφάμπρικες, αναλάμβαναν την τελική επεξεργασία μάλλινων υφαντών όπως οι κουβέρτες, οι κάπες, τα καπότα, οι γαμπάδες κι οι τάπητες.

Μιλάμε για εποχές που οι νοικοκυρές σε κάθε χωριό ύφαιναν όχι μόνο την προίκα τους αλλά και τα ρούχα που φορούσαν κι ότι άλλο ήταν αναγκαίο για το σπίτι τους και την οικογένεια τους.

Οι ιδιοκτήτες των νερόμυλων του Κάτω Μιξορρούματος γύριζαν όλη την Κρήτη, από το ένα άκρο στη Σητεία ως το άλλο στα Χανιά, μάζευαν τα μάλλινα υφαντά από τα σπίτια, αναλάμβαναν τη ρασοτριβή τους και τα επέστρεφαν πίσω για να πάρουν την αμοιβή για την εργασία τους.

Ο Μανόλης Σειραγάκης μάλιστα, που ως παιδί πέρασε πολλά χρόνια δουλεύονταν με την οικογένεια του σε μια ρασοφάμπρικα του χωριού, κατασκεύασε μια ξύλινη μακέτα πιστό αντίγραφο του μηχανισμού λειτουργίας μιας ρασοφάμπρικας για να θυμάται εκείνος αλλά και για να τη βλέπει ο κόσμος που μπαίνει στο μαγαζί του και να μαθαίνει.

Κι αυτό γιατί μπορεί σήμερα να σώζεται δίπλα στο ποτάμι το οικοδόμημα του νερόμυλου, όπου γινόταν ρασοτριβή, όμως δεν σώζεται ο μηχανισμός, κι αυτός έχει μεγάλο ενδιαφέρον.

Ουσιαστικά το νερό, που έφτανε μέσα από πέτρινα αυλάκια, έπεφτε με ορμή στη ρασοφάμπρικα και γύριζε τη φτερωτή του μύλου.Μέσα σε ένα μεγάλο ξύλινο πλαίσιο είχαν τοποθετήσει τα μάλλινα υφάσματα.

Η δύναμη του νερού στη φτερωτή γινόταν ενέργεια για τις τέσσερις μεγάλες ξύλινες κοπάνες που κινούνταν ασταμάτητα και χτυπούσαν τα υφαντά μέσα στο ξύλινο πλαίσιο επί τουλάχιστον 24 ώρες για να «δέσουν» και να αποκτήσουν μαλακή υφή. Τα υφάσματα όλο αυτό το διάστημα τα κατάβρεχαν με νερό.

Ο μηχανισμός της ρασοφάμπρικας διέθετε και φρένο για να σταματά η λειτουργία της όταν ολοκληρωνόταν η επεξεργασία ή όταν ήθελαν να αντικαταστήσουν κάποιο κομμάτι του, καθώς από τη συνεχή λειτουργία υπήρχαν και φθορές στα ξύλινα τμήματα του.

Τα χρόνια που οι νερόμυλοι του Μιξορρούματος ήταν σε λειτουργία όλο το χωριό έμοιαζε με πολύβουο μελίσσι.Στα καλντερίμια που οδηγούσαν στους νερόμυλους κινούνταν συνέχεια γαϊδουράκια και μουλάρια που μετέφεραν πρώτες ύλες και παραλάμβαναν τα τελικά προϊόντα.Ο θόρυβος από τις κοπάνες αντηχούσε παντού και ο τόπος είχε ζωή.

Οι νερόμυλοι της περιοχής λειτουργούσαν με μετοχές οπότε είχαν και περισσότερους του ενός ιδιοκτήτες.

Μάλιστα τον πιο καλοδιατηρημένο παραποτάμιο νερόμυλο κατάφερε ο Πολιτιστικός Σύλλογος του Μιξορρούματος να τον κάνει ιδιοκτησία του, μετά από παραχώρηση των πέντε κληρονόμων του, προκειμένου να τον αναστυλώσει και να τον εντάξει στα μνημειακά αξιοθέατα του οικισμού. Ο Σύλλογος σε συνεργασία με το Δήμο Αγίου Βασιλείου εκπόνησαν μάλιστα και τη σχετική μελέτη ώστε να τρέξουν γρήγορα οι διαδικασίες.

Η Περιφέρεια Κρήτης με πίστωση της συνδράμει προς αυτή την κατεύθυνση κι είναι σημαντικό που κάποια στιγμή θα μπορούν όχι μόνο οι γενιές των ανθρώπων που έχουν τις ρίζες τους στο Μιξόρρουμα, και δεν πρόλαβαν τους νερόμυλους σε λειτουργία, αλλά κι όλοι όσοι ενδιαφέρονται για τις πρωτότυπες προβιομηχανικές εγκαταστάσεις της περιοχής να τις γνωρίσουν και να διδαχθούν απ’ αυτές.

(Θερμές ευχαριστίες στον κ. Χαρίδημο Κακλαμάνο για το υλικό που μας διέθεσε και την περιήγηση στους νερόμυλους)