Το παραδοσιακό φαγητό της Ανάστασης στην Κρήτη του παρελθόντος

 

Το παραδοσιακό φαγητό που ετοίμαζαν οι νοικοκυρές για την Ανάσταση στην Κρήτη του παρελθόντος σίγουρα δεν ήταν ούτε σουβλιστό αρνί, ούτε οφτό, ούτε η μαγειρίτσα.

Αρνί με αγκινάρες ή με άλλα χορταρικά αυγολέμονο και μυρωδάτο ώστε να μεταφέρει τα αρώματα της άνοιξης στο πασχαλινό τραπέζι, αυτό ήταν το φαγητό της ημέρας.

Ο σουβλιστός οβελίας, πριν από αρκετές δεκαετίες, δεν ήταν γνωστός στην Κρήτη κι έτσι τηρούσαν στην πασχαλινή κουζίνα όσα η παράδοση είχε μεταφέρει από τις προηγούμενες γενιές και διατηρήσει ζωντανά.

Βέβαια αρνί ή κατσίκι στη σούβλα έτρωγαν όμως αυτό γινόταν κυρίως σε πανηγύρια και εξορμήσεις στην εξοχή, όπου ήταν δύσκολο να στηθεί κατσαρόλα.Ήταν φαγητό των βοσκών και το προτιμούσαν στις κουρές ή άλλες μαζώξεις με πολύ κόσμο όπου έπρεπε να δείξουν τη φιλοξενία τους.

Η αναφορά του Παύλου Βλαστού

Ο Παύλος Βλαστός, που μελέτησε τα κρητικά έθιμα και παραδόσεις αναφέρει:

Εν Κρήτη δεν το γνωρίζουν το ιουδαϊκόν έθιμον της σφαγής του αμνού και εψήσεως αυτού εις το σουυβλί (οβελίου αμνού) κατά το Πάσχα, όπως εν Ελλάδι. Όλοι οι Κρήτες χριστιανοί σφάζουν μεν τα εκλεκτότερα αρνιά των αλλ’ η σούπα και το βραστόν είναι η πρώτη αυτών τροφή μετά την απόλυσιν της Αναστάσεως.

Ο λεγόμενος Μαρτής (το λαγιάρνι) της οικογενείας σφάζεται ουχί εξ ιουδαϊκού όμως εθίμου αλλ’ ως εύγευστος και ελαφριά τροφή της πρώτης κρεωφαγίας μετά τόσην νηστείαν».

Ο Βλαστός λοιπόν επεσήμανε πολύ νωρίς αυτή τη διαφορά. Ήξερε πως δεν υπάρχει καμιά τελετουργία που να αφορά το λαμπριάτη, όπως ονομάζεται στη δυτική Κρήτη το σφάγιο της Λαμπρής, σε αντίθεση με την σχεδόν τελετουργική θυσία του χοίρου των Χριστουγέννων.

Γιατί σφάζονται αρνιά και ρίφια

Λόγοι πρακτικοί κι όχι τελετουργικοί διαμόρφωσαν, στην πορεία των ετών, το έθιμο να σφάζονται αρνιά και ρίφια αυτή την περίοδο.

Καταρχήν, η θρησκευτική συμπεριφορά που υπαγορεύει την κατανάλωση κρέατος τη Λαμπρή. Το αρνί ήταν το πιο πρόσφορο για την περίσταση. Ωστόσο σε πάρα πολλές περιοχές το πρώτο φαγητό μετά την Ανάσταση δεν ήταν αρνί αλλά όρνιθα.

Στα χωριά όπου δεν υπάρχει ανεπτυγμένη κτηνοτροφία οι άνθρωποι προτιμούσαν να σφάξουν όρνιθα ή πετεινό και να απολαύσουν ένα ελαφρύ φαγητό, όπως σούπα ή πιλάφι, στο πρώτο τους δείπνο μετά τη νηστεία.

Ο δεύτερος λόγος που οδήγησε στη σφαγή αμνών ήταν η εναρμόνιση του λαϊκού ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον και τον παραγωγικό κύκλο της χρονιάς. Τα πρόβατα και οι αίγες είχαν γεννήσει Δεκέμβρη ή Γενάρη. Τα πιο πρώιμα ίσως είχαν γεννήσει και Οκτώβρη. Οπότε τα αρνιά και τα ρίφια είχαν πια μεγαλώσει και έπρεπε να απογαλακτιστούν για να ξεκινήσει η τυροκομική περίοδος. Ακόμα μετά το Πάσχα άρχιζε το χορτάρι να ξεραίνεται και να λιγοστεύει.

Παλιότερα συνήθιζαν να σουβλίζουν αρνί ή ρίφι κατά την εβδομάδα της Διακαινησίμου και μόνο σε περιπτώσεις μεγάλων πανηγυριών, στα οποία πήγαινε όλη η κοινότητα για ολοήμερη παραμονή. Συνήθως αυτό γινόταν του Αγίου Γεωργίου και της Ζωοδόχου Πηγής ή σε εξαιρετικές περιπτώσεις σε ξωκλήσια που γιόρταζαν την Τρίτη του Πάσχα, σύμφωνα με κάποιο τοπικό έθιμο, όπως ο Άγιος Γεώργιος στη Μεσάδα της Κασταμονίτσας.

Γλυκίσματα

Τα πασχαλινά εδέσματα της Κρήτης αποτελούν ένα σημαντικό κεφάλαιο του υλικού πολιτισμού αλλά και των λατρευτικών συνηθειών.

Ζωόμορφα αρτίδια, όπως κουκνίκοι, κουκουναρές, μαντόνες κι ακόμα πασχαλινές κουλούρες γλυκίσματα και εορταστικά φαγητά με κρέας αλλά και χορταρικά συνθέτουν ένα σκηνικό εντυπωσιακής πολυμορφίας στην πασχαλινή κουζίνα της Κρήτης.

Στα Ανώγεια το πασχαλινό ψωμί της αρραβωνιαστικιάς έπρεπε να έχει απαραιτήτως 41 αυγά. Στον Κρουσώνα ο αριθμός των αυγών δεν ήταν καθορισμένος και ένα τέτοιο ψωμί μπορούσε να έχει μέχρι και 60 αυγά.

Ανάμεσα στα εθιμικά γλυκά της Λαμπρής ήταν βέβαια τα καλιτσούνια, στην ανατολική Κρήτη έκαναν λυχναράκια, λαλούντα σύμβολα της πασχαλιάτικης γαστριμαργίας.

(Οι πληροφίες αντλήθηκαν από το βιβλίο του Νίκου Ψιλάκη "Λαϊκές Τελετουργίες στην Κρήτη Έθιμα στον κύκλο του χρόνου")