Οι ανεμόμυλοι του Κατακαλού ανάμεσα στα Ζένια και τους Έξω Ποτάμους στο Λασίθι

 

Αφού προσπεράσουμε τον οικισμό των Ζενίων και πριν φθάσουμε στους Έξω Ποτάμους συναντάμε τους ανεμόμυλους Κατακαλού.

Ακούγεται περίεργη η ονομασία της θέσης όπου βρίσκονται και για την εξήγηση της έχουν δοθεί διάφορες εκδοχές.

Η πρώτη μας λέει πως επειδή το σημείο αυτό βρίσκεται στα όρια των παλιών επαρχιών Λασιθίου και Μεραμπέλου με μορφολογία τέτοια που είναι γνωστή ως Σελί, δηλαδή αυχένας, όταν ήθελαν να αποχαιρετίσουν κάποιον από τα κοντινά χωριά τον ξεπροβόδιζαν ως εκεί και του εύχονταν κατά καλού, δηλαδή να πάει στο καλό.

Η δεύτερη επιχειρεί να ερμηνεύσει την ονομασία παραπέμποντας στην περίοδο της Τουρκοκρατίας κατά την οποία ένας Οθωμανός ζούσε σ' εκείνα τα μέρη και είχε όνομα σχετικό με την μετέπειτα ονομασία της περιοχής.

Η τρίτη απλά συνδέει την ονομασία με τον καλό δηλαδή δυνατό αέρα που φυσάει σε αυτή τη θέση κι ήταν ιδανικός για να κατασκευαστούν ανεμόμυλοι.

Στο σημείο πάντως είχαν κτιστεί και λειτουργούσαν παλιά τρείς ανεμόμυλοι. Ο ένας έχει μισογκρεμιστεί, ο δεύτερος σώζεται ακέραιος και ο τρίτος έχει μετατραπεί σε εξοχικό σπίτι με πολύ προσπάθεια λόγω των περιορισμών που θέτει η Αρχαιολογία.

Ο πρώτος μύλος δίπλα στο δρόμο ανήκε στον Ιωάννη Βλαχάκη, γνωστό ως Βλαχογιάννη. Τον είχε αγοράσει από τον Ιωάννη Μπετούρα ή Καλή-Γιάννη.

Ο μεσαίος μύλος ανήκε στον Γεώργιο Ανδρουλάκη του Νικολάου και συντηρήθηκε κάπως από τον εγγονό του Νικόλαο Αλεξ. Χάβα. Ο ιδιοκτήτης διέθετε παλιά μύλο στην περιοχή της Αμπέλου ή Ζάρωμα όμως μετά την καταστροφή του 1866 από τους Οθωμανούς μετέφερε τη δραστηριότητα του στη θέση Κατακαλού.

Σύμφωνα με μαρτυρίες του Εμμανούλη Σταυρουλάκη, τον συγκεκριμένο μύλο τον είχαν κληρονομήσει δυο αδέλφια, ο Γεώργιος και ο Εμμανουήλ  Ανδρουλάκης από τον πατέρα τους.Όμως, δεν τα έβρισκαν μεταξύ τους κι έτσι ο Εμμανουήλ Ανδρουλάκης κατασκεύασε άλλο μύλο λίγο πιο πάνω από το δεύτερο.

Ο μύλος του Αντρουλογιώργη, που το παρατσούκλι του ήταν μυλωνάς, είχε στο ισόγειο καφενείο-πανδοχείο για τους πελάτες του και περαστικούς.Εκεί οργάνωναν και τη γιορτή του Προφήτη Ηλία, πανηγύρι όπου σέρβιραν αναψυκτικά, βανίλια υποβρύχιο, ρακί και κρασί.

Ο τρίτος μύλος, όπως επισημάνθηκε παραπάνω, ανήκε στον Εμμανουήλ Ανδρουλάκη που καταγόταν από τον ερειπωμένο σήμερα οικισμό Αργυρόνερο. Η εγγονή του Αναστασία τον κληρονόμησε και τον μετέτρεψε, μετά από άδεια της Αρχαιολογίας, σε εξοχικό. Όπως μας είπε ο μύλος της έχει ηλικία 107 ετών και ανήκει στην κατηγορία  του Αξετροχάρη ή μονόπαντου ή μονόκαιρου ανεμόμυλου, όπως και οι άλλοι δυο στο Κατακαλού.

(Πληροφορίες αντλήθηκαν από το βιβλίο του Γεωργίου Ι. Δεμέτζου "Έξω Ποτάμοι το χωριό μας", έκδοση Δήμου Αγίου Νικολάου)