Η Παναγία η Πανωκαστριανή στο Καστρί Μυλοποτάμου και η σχέση της με τον Αλέξιο Καλλέργη

 

Σε ένα ύψωμα πάνω από το Καστρί Μυλοποτάμου δέσποζε κάποτε το κάστρο που έκτισε ο Αλέξιος Καλλέργης λίγα από τα ερείπια του οποίου σώζονται μέχρι σήμερα.

Στο ίδιο σημείο διατηρείται, ευτυχώς σε καλύτερη κατάσταση αν και με ανάγκη άμεσης εσωτερικής συντήρησης, ο ναός της Παναγίας της Πανωκαστριανής που γιορτάζει στις 15 Αυγούστου. Ο χώρος στα βόρεια του χρησιμοποιείται πλέον ως νεκροταφείο από το χωριό ενώ στα νότια στέκουν όρθια τμήματα από τα τείχη του κάστρου.

Ο ναός, δίκλιτος σήμερα, είναι κτισμένος πάνω στα θεμέλια άλλου ναού που καταστράφηκε σε προγενέστερο χρόνο και φαίνεται να είχε σαφώς μικρότερο μέγεθος. Το δεύτερο κλίτος τιμά τον Άγιο Νεκτάριο κι είναι μικρότερο από εκείνο της Παναγίας ενώ χωρίζεται απ' αυτό με διαδοχικές καμάρες στηριζόμενες σε πεσσούς. 

Παρότι σήμερα το εσωτερικό του ναού είναι ασβεστωμένο υπήρξε ναός τοιχογραφημένος από το πρώτο μισό του 14^ου αιώνα. Ξεχωρίζει η παράσταση της Αγίας Τριάδας στο Ιερό ενώ έχει αφαιρέσει η Αρχαιολογική Υπηρεσία τον ασβέστη από σημεία εντός του κυρίως ναού αποκαλύπτοντας την ύπαρξη κι άλλων παραστάσεων χωρίς όμως να έχει γίνει ολοκληρωμένη εργασία αποκάλυψης και συντήρησης τους.

Το κτίσμα υπέστη διάφορες ανακαινίσεις με τελευταία το 1860 «δι’ εξόδων Νικολάου Αετού», όπως αναγράφει επιγραφή που σώζεται κάτω από το κωδωνοστάσιο.

Ο ναός που βλέπουμε σήμερα έχει υποστεί μετασκευές κυρίως στην όψη και ενίσχυση του βόρειου τοίχου του ενώ εργασίες έχουν γίνει και στις δυο εισόδους του διατηρώντας τα οξυκόρυφα ανακουφιστικά τόξα τους.

Ο ναός της Παναγίας της Πανωκαστριανής, σε σύγκριση με άλλους ναούς της ίδιας αρχιτεκτονικής μορφής, είναι ασυνήθιστα μεγάλος και εντυπωσιακός.Το μήκος του πλησιάζει τα 15 μέτρα, χωρίς την αψίδα του ιερού, ενώ το πλάτος του είναι 7,10 μέτρα.

Το μεγάλο μέγεθος του ναού της Παναγίας της Πανωκαστριανής εξηγεί  την επιλογή του Αλεξίου Καλλέργη να τον καθιερώσει ως έναν από τους επισκοπικούς ναούς, στο κέντρο της επικράτειάς του, για την εγκατάσταση του ορθόδοξου ηγέτη της, του περιφερόμενου επισκόπου Μακαρίου. Στον Μακάριο η Αγνή, η μόνη νόμιμη κόρη του Καλλέργη, είχε αφήσει το 1330/1331 είκοσι υπέρπυρα για να μνημονεύει την ίδια και όλους τους νεκρούς συγγενείς της, σύμφωνα με τη διαθήκη της.

Ο προσδιορισμός «περιφερόμενος» υποδηλώνει και την εκ περιτροπής παρουσία, χοροστασία ή αρχιερατική λειτουργία του επισκόπου Μακαρίου σε καθένα από τους τέσσερις επισκοπικούς ναούς που είχε επιλέξει ο Αλέξιος στην ευρύτερη επικράτειά του.

Μιλάμε για την Παναγία την Πανωκαστριανή (15 Αυγούστου) στο Καστρί Μυλοποτάμου, τον Άγιο Ιωάννη το Θεολόγο και Ευαγγελιστή (8 Μαΐου) στην Επισκοπή Μυλοποτάμου, τον Άγιο Γεώργιο στον Καμαριώτη, που από τις αρχές του 20ού αιώνα υπάγεται στην επαρχία Μαλεβιζίου, και την Παναγία στην Πατσό Αμαρίου (8 Σεπτεμβρίου).

Ο Αλέξιος Καλλέργης είχε τοποθετήσει τρία οικόσημα του στο κτίσμα του ναού της Πανωκαστριανής. Χρειάζεται αρκετή προσοχή να τα διακρίνει κανείς στην εξωτερική πλευρά του ανατολικού τοίχου, πάνω από το ιερό. Είναι στον απλό τύπο του θυρεού, χωρίς το δικέφαλο αετό. Αποτελείται το καθένα από 2-3 παράλληλες λοξές ταινίες οι οποίες συμβολίζουν τις τάφρους των κάστρων που κυριεύθηκαν.

Δείτε επίσης

Το κάστρο των Καλλέργηδων στο Πανωκάστρι Μυλοποτάμου, στο χωριό Καστρί

(Αντλήθηκαν πληροφορίες από το βιβλίο "Μυλοπόταμος" του Μιχάλη Τρούλη)