Το Μετόχι του Αγίου Ματθαίου στο Ηράκλειο και η σύνδεση του με την παλαίφατη Ιερά Μονή Σινά

 

Ήδη από τη βυζαντινή περίοδο οι σχέσεις του Σινά με την Κρήτη ήταν ανεπτυγμένες κι έτσι όταν οι Βενετοί κατέλαβαν το νησί η Μονή Σινά αριθμούσε στο έδαφος της σημαντικά περιουσιακά στοιχεία.

Το 1212 οι  Σιναΐτες ζήτησαν από τη Βενετική Διοίκηση να εγγυηθεί το απαραβίαστο της περιουσίας και των προνομίων της επί της Κρήτης και ο Δόγης Πέτρος Τζιάννη εξέδωσε σχετικό διάταγμα. Ήταν η φήμη της Μονής Σινά τέτοια από εκείνα τα χρόνια σε όλο το χριστιανικό κόσμο που οι Βενετοί δεν μπορούσαν να αρνηθούν το να προστατεύσουν τη σιναϊτική περιουσία στην Κρήτη ακόμα και από τους ίδιους τους ρωμαιοκαθολικούς κληρικούς.

Έτσι καθόλη τη Βενετοκρατία και μέχρι που η Κρήτη έπεσε στα χέρια των Οθωμανών διατηρήθηκαν σημαντικά προνόμια και η Μονή Σινά απόκτησε μεγάλο αριθμό από μετόχια, έχοντας όμως ως κεντρικό το μετόχι της Αγίας Αικατερίνης του Χάνδακα, ο ναός του οποίου σήμερα έχει μετατραπεί σε Εκκλησιαστικό Μουσείο.

Σε αυτό αναπτύχθηκαν οι εκκλησιαστικές τέχνες και η θεολογική ελληνική παιδεία και αναδείχθηκε κυρίαρχο πνευματικό κέντρου του ελληνισμού στο λατινοκρατούμενο νησί.

Σημαντικός αριθμός πνευματικών ανθρώπων και καλλιτεχνών συνδέθηκε με το μετόχι της Αγίας Αικατερίνης, τόσο ώστε να γίνεται λόγος για λειτουργία "Σχολής της Αγίας Αικατερίνης" όπου πιθανότατα να διδάχθηκε τη βυζαντινή ζωγραφική και ο ίδιος ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος.

Με την κατάληψη του Χάνδακα από τους Οθωμανούς, το 1669, οι Σιναΐτες εκδιώχθηκαν από την Αγία Αικατερίνη και ο ναός της μετατράπηκε σε τζαμί γνωστό με το όνομα του Ζουλφιακάρ Αλή Πασά ή Αγία Αικατερίνη Τζαμισί, το οποίο λειτούργησε ως το 1922.

Η Μονή Σινά έχοντας χάσει την Αγία Αικατερίνη κατάφερε να αποκτήσει στην πόλη μια νέα βάση. Ο μεγάλος διερμηνέας των Τούρκων κατά τον τουρκο-ενετικό πόλεμο, ο Παναγιωτάκης Νικούσιος αγόρασε από τους Οθωμανούς την απαλλοτριωμένη εκκλησία του Αγίου Ματθαίου και τη δώρισε στη Μονή Σινά για να αποκτήσουν ξανά οι μοναχοί της στέγη στο Χάνδακα.

Μάλιστα μέχρι το 1755, που επισκευάστηκε ο παλιός ναός του Αγίου Μηνά και χρησιμοποιήθηκε ως καθεδρικός ναός της πόλης, δεν είχε επιτραπεί η λειτουργία άλλου ναού πλην του Αγίου Ματθαίου, που αποτελούσε τη μόνη χριστιανική λατρευτική και πνευματική εστία της ελληνικής κοινότητας στο Χάνδακα.

Το μετόχι του Αγίου Ματθαίου έπαιξε σπουδαίο ρόλο σε όλες τις φάσεις της οθωμανικής κυριαρχίας στο νησί. Η ίδια η Μονή Σινά κατείχε ήδη από τον ιδρυτή του Ισλάμ έγγραφο με το οποίο εκείνος λάμβανε υπό την προστασία του τη Μονή, εγγυόταν το απαραβίαστο της και ζητούσε από τους οπαδούς του να σεβαστούν και στο μέλλον αυτή του τη βούληση.

Το έγγραφο αυτό, που είναι γνωστό ως Αχτιναμές, βρισκόταν σε κάθε σιναϊτικό μετόχι και μάλιστα σε αυτό του Αγίου Ματθαίου χρειάστηκε πολλές φορές να γίνει χρήση του για να προστατευθούν οι χριστιανοί από την οθωμανική αυθαιρεσία.

Έτσι στον Άγιο Ματθαίο μπόρεσε να ταφεί ο Μητροπολίτης Κρήτης Γεράσιμο Παρδάλης όταν σφαγιάστηκε στις 24 Ιουνίου 1821 μαζί με 800 περίπου Ηρακλειώτες κατά τον περίφημο Μεγάλο Αρπεντέ.

Παράλληλα ο Άγιος Ματθαίος ήταν το κέντρο ενός ευρύτερου δικτύου σιναϊτικών μετοχίων στο νησί, όπως η Παναγία Σπηλιώτισσα στον Άγιο Βασίλειο, η Αγία Τριάδα Χανίων, οι Άγιοι Απόστολοι στο Ριζόκαστρο κ.α.

Το σιναϊτικό μετόχιο του Ηρακλείου αποτελεί ως τις μέρες μας σημαντικό μνημείο πνευματικής και πολιτιστικής κληρονομίας όχι μόνο λόγω της ιστορίας του αλλά και των πολύτιμων κειμηλίων του.

Ο Άγιος Ματθαίος διαθέτει μια πλούσια σε αριθμό και μεγάλη σε σημασία συλλογή εικόνων που πλησιάζουν τις 80. Μεταξύ αυτών φορητές εικόνες του 15ου αιώνα, αλλά και του 16ου και 17ου.

Οι Γερμανικοί βομβαρδισμοί δυστυχώς έπληξαν και τον Άγιο Ματθαίο κι έτσι χάθηκε μεγάλο κομμάτι από το αρχείο του. Σώθηκαν ωστόσο λίγα αλλά σημαντικά ελληνικά έγγραφα από τον 17ο αιώνα και ένα σύνολο οθωμανικών εγγράφων από το 1573 και μετά.

Το Σιναϊτικό Μετόχι του Αγίου Ματθαίου συνεχίζει και σήμερα να αποτελεί σύνδεσμο της πόλης με την παλαίφατη Ιερά Μονή Σινά διακονώντας τη μακραίωνη αυτή πνευματική σχέση.

(Οι πληροφορίες αντλήθηκαν από την έκδοση "Σιναϊτικά Μετόχια στην Κρήτη", και το κείμενο του Πορφυρίου Σιναΐτη, Δικαίου Ιεράς Μονής Σινά για τον Άγιο Ματθαίο)