Τα απομεινάρια του μεγάρου των Κορνάρων στην Κριτσά Μεραμπέλου (Φωτογραφίες)

 

Στην Κριτσά Μεραμπέλου Λασιθίου, ανάμεσα σε στενά δρομάκια που συνδέονται με τον κεντρικό πεζόδρομο του οικισμού, σώζονται λιγοστά απομεινάρια από τον επιβλητικό μέγαρο της οικογένειας των Κορνάρων στη συνοικία που ονομάζεται «Ψηλά Αρχοντικά» και που κατά το παρελθόν ήταν το χωριό «Κορναράτα».

Η Κριτσά αποτελούσε τμήμα του φέουδου που διατηρούσε την περίοδο της Βενετοκρατίας η σπουδαία αυτή οικογένεια κι εκεί υπήρχε ένα από τα αρχοντικά της.

Σύμφωνα με την αρχαιολόγο της 13ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Γεωργία Μοσχόβη, οι  πληροφορίες που αντλούμε από το Κατάστιχο των φεούδων του σεξτέριου του Dorsoduro, μαρτυρούν πως στην περιοχή της Κριτσάς εγκαταστάθηκαν βενετοί έποικοι τα πρώτα χρόνια της παρουσίας τους στην Κρήτη.

Κατά την ύστερη βενετοκρατία, σύμφωνα με τις απογραφικές μαρτυρίες του 16ου και 17ου αιώνα, το όνομα Crices (Κριτσά) προσδιόριζε ένα ενιαίο γεωγραφικό χώρο με περισσότερους οικιστικούς πυρήνες, που αποτελούσαν το μεγαλύτερο οικιστικό κέντρο της καστελανίας του Μεραμπέλου.

Από το Κατάστιχο Dorsoduro μαθαίνουμε τα ονόματα των πρώτων βενετών αποικιστών της Κριτσάς, του Ιωάννη και Μαρίνου Barbadico και του Φίλιππου Dondolino, και παρακολουθώντας τη μεταβίβαση της ιδιοκτησίας ανιχνεύουμε την εξέλιξη της γαιοκτησίας στην περιοχή της Κριτσάς.

Το 1236 οι καβαλαρίες των παραπάνω Βενετών περνούν στην ιδιοκτησία του Λεονάρδου Urso και Ιάκωβου de Vigoncia.Η καβαλαρία του πρώτου, το 1243, πέρασε στην ιδιοκτησία του Πέτρου de Vigoncia και το 1257 στον αδελφό του Ιάκωβο de Vigoncia.Η δε καβαλαρία που είχε αποκτήσει ο τελευταίος, το 1236, μόλις μετά από 4 έτη, το 1240, καταχωρήθηκε στον Ανδρέα Cornario.Έκτοτε η παρουσία της οικογένειας Cornario υπήρξε σταθερή στην Κριτσά.

Tα τρία χωριά που συνέθεταν την Κριτσά επί Βενετών, Christo, Cornarata και Chipriana ή Chiperiana, αναπτύχθηκαν σε πολύ κοντινή απόσταση μεταξύ τους εκμεταλλευόμενα τον ίδιο παραγωγικό χώρο και για το λόγο αυτό λειτουργούσαν και ως ενιαία οικιστική ενότητα.

Τα Κορναράτα υπήρξαν το μεγαλύτερο χωριό της Κριτσάς με 712 κατοίκους, ενώ ο Χριστός και τα Κυπριανά ήταν ισοδύναμα με 455 και 458 κατοίκους αντίστοιχα.

Η σχέση του χωριού Cornarata με τους Κορνάρους, που ήταν ιδιοκτήτες γης στην Κριτσά, είναι προφανής.Η παρουσία της συγκεκριμένης οικογένειας στην περιοχή τεκμηριώνεται μέσα από τις αρχειακές πηγές και από αναφορές περιηγητών.

Η κατοικία των Κορνάρων

Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Tournefort, οι Κορνάροι διέθεταν κατοικία στην Κριτσά που έφερε επιγραφές με το όνομα της οικογένειας. Το οίκημα, που είχε μείνει χωρίς φροντίδα και είχε αρχίσει να καταρρέει όταν το είδε, διέθετε «ωραίο πάρκο, όπου όλες οι δενδροστοιχίες από πορτοκαλιές, ροδιές, κυπαρίσσια και μυρτιές βρίσκονται σε πεζούλες».

Το 1834 ο γάλλος πρόξενος Fabrequettes αναφέρει ότι από το σπίτι των Κορνάρων, δεν υπήρχαν «παρά μερικοί τοίχοι».

 Όταν ο Gerola, στις αρχές του 20ού αιώνα, επισκέφθηκε την Κρήτη, με σκοπό να καταγράψει και να μελετήσει τα κτήρια της βενετοκρατίας, εντόπισε πέντε κτήρια μεγάλης κλίμακας στην Κριτσά.

Το καλύτερα σωζόμενο από αυτά ήταν το μέγαρο των «Ψηλών Αρχοντικών» του οποίου τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα βρίσκονται σήμερα ενσωματωμένα μέσα στα κτήρια της ομώνυμης συνοικίας.

Επρόκειτο για ένα κτηριακό συγκρότημα φρουριακού χαρακτήρα, πλάτους 15 μ. περίπου, με τέσσερεις ορόφους, το οποίο την εποχή του Gerola ήταν σε κακή κατάσταση διατήρησης.

Διηγήσεις κατοίκων της Κριτσάς μας λένε πως η αυλή του μεγάρου εκτεινόταν προς τα ανατολικά, μέχρι την αρχή του κάμπου και τα ερείπια του περιβόλου ήταν ορατά μέχρι και τις αρχές του 20^ου αιώνα.

Σήμερα το βορειοανατολικό τμήμα του κτηρίου έχει ρυμοτομηθεί και όλος ο χώρος προς τα ανατολικά του είναι πυκνοδομημένος με κτήρια που κατασκευάστηκαν κυρίως τον 20ο αιώνα. Ένα μεγάλο τμήμα τοίχου διασώζεται ψηλά και ένα μικρότερο, που ως φαίνεται έχει υποστεί κατάρρευση, από την πλευρά δρόμου.

Το μέγαρο αυτό με μεγάλη πιθανότητα ταυτίζεται με την κατοικία των Κορνάρων κι αυτό γιατί η μεγάλη κλίμακα και η καλή κατασκευή του αντιστοιχούν στην κοινωνική θέση των Κορνάρων, που από τα πρώτα χρόνια της βενετοκρατίας απέκτησαν γη στην Κριτσά.

Την ταύτιση  επιβεβαιώνει έγγραφο του 1240, στο οποίο δηλώνεται η περιουσία του Αντρέα Cornario.

Όπως μας ανέφερε ο Γιώργος Αφορδακός, ο οποίος διατηρεί στην Κριτσά το Μουσείο Σπάνιων και ενδημικών Φυτών «Ροδάνθη», η Κριτσά υπήρξε αφετηρία για την έντονη παρουσία της οικογένειας των Κορνάρων στην ευρύτερη περιοχή της Σητείας. Ωστόσο προβληματίζει το γεγονός πως δεν γίνεται καμία αναφορά σε αυτήν από τους μελετητές του έργου του Βιτσέντζου Κορνάρου.

 

(Αντλήθηκαν πληροφορίες από την εργασία «Ιστορική Τοπογραφία της Κριτσάς Μεραμπέλλου κατά τη βενετοκρατία» της Γεωργίας Μοσχόβη, που περιλαμβάνεται στα Πεπραγμένα του Ι’ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΚΡΗΤΟΛΟΓΙΚΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ, 2006)